بلكه حيوان بوده است، زيرا در اين جا علم دوم، علم اول را تخطئه مى كند.

در مورد مثال شب و روز، چون موضوع دو تا است طبعاً علم هم دوتا خواهد بود و به موازات تعدد علم، دو نوع اراده خواهيم داشت كه هر كدام براى خود موضوع خاصى دارند، و لذا در شب كه موضوع خاصى است اراده مى كنيم كه چراغ روشن كنيم، و در روز كه آن نيز موضوع ديگرى است، مى خواهيم كه آن را خاموش سازيم.

در اين مورد و امثال آن، نه اين كه اراده ها عوض مى شود بلكه از نخست دو اراده بوده، و هر كدام روى موضوع خود.

نتيجه اين كه در اين مثال نه علم تغيير پيدا مى كند،و نه اراده، بلكه اين معلوم و مراد است كه تعدد دارند، و در نتيجه علم و اراده هم تعدد بر مى دارند.

عين اين بيان در مورد شفاعت جارى است، خدا از ازل مى دانست كه فلان انسان حالات مختلفى خواهد داشت، در فلان روز داراى شرايط و اسباب خاصى خواهد بود.و مطابق آن شرايط، درباره او اراده خاصى انجام خواهد گرفت، از اين جهت خدا مطابق آن شرايط در باره او اراده خاصى نمود، هم چنين مى دانست كه در روز ديگر، شرايط و اوضاع او عوض خواهد شد وحال تازه اى بر خلاف حال نخست پيدا خواهد كرد، از اين نظر درباره او چيز ديگرى اراده نمود.

بنابراين نه خطا در علم اول است و نه تغيير در اراده، بلكه هر علمى نسبت به موضوع خود صحيح و واقع نما است و هر اراده اى نسبت به موضوع خود حكيمانه و مطابق مصلحت مى باشد.

اشكال سوّم، امكان شفاعت و وقوع آن؟[1]