و سرانجام اين دو آيه از آن گونه آياتى است كه اصل شبهه در آن به طور مستقيم مطرح نشده است ولى از شيوه پاسخ به ماهيت و نوع اعتراض پى مى بريم.

تا اينجا مجموع شبهات دهگانه معترضان و منكران معاد در اعصار پيامبران و عصر رسالت به دست آمد همچنان كه پاسخهاى مختصر و كوتاه ولى محكم و استوار قرآن به آنها روشن گرديد و شايد در ميان آيات قرآن اعتراض و شبهات ديگرى نيز نقل شده باشد كه با تتبع و بررسى بيشتر آيات مربوط به معاد بتوان بر آنها نيز آگاه گرديد.

در پايان اين بخش فهرست شبهات ده گانه را يادآور مى شويم:

1. دليلى بر معاد وجود ندارد.

2. اعتقاد به معاد از اساطير است.

3. افترا يا جنون زدگى است.

4. معاد نوعى جادوگرى است.

5. پدران ما را زنده كنيد.

6. از قلمرو قدرت بيرون است.

7. احياى مردگان پس از تبديل شدن آنها به خاك كار دشوارى است.

8. مرگ نابودى مطلق است، چيزى باقى نمى ماند كه باز گردد.

9. پيوندى ميان دو آفرينش نيست.

10. اجزاى پراكنده قابل شناخت نيست.