سپس پاسخى را يادآور مى شود و آن را ناتمام مى شمارد.[1]

پاسخ از مفسده تناسخ

پاسخ اين شبهه، روى اصولى كه خود صدرالمتألهين پى ريزى كرده است، چندان مشكل نيست، زيرا اگر نفس و روح را مولود تكامل ماده ندانيم بلكه بگوييم به هنگام شايستگى ماده براى تعلق نفس، نفسى از عالم تجرد بر جنين تعلق مى گيرد و تكامل ماده در هستى اين نفس دخالتى ندارد.

و به ديگر سخن به هنگام شايستگى ماده نفس از پيش ساخته يا شبيه آن از عالم بالا بر اين قالب ارسال مى شود در اين صورت مشكل اجتماع دو روح جاى خودنمايى خواهد داشت و به هنگام اجتماع اجزاى پراكنده، روح بسان مرغ بر اين قفس روانه مى شود و از طرف ديگر روح مستنسخه نيز بر آن تعلق خواهد گرفت.

ولى اين نظريه، خواه به صورت خلقت ارواح قبل از ابدان يا به صورت خلقت روح و روان منهاى استمداد از تكامل ماده، مطرح گردد، از نظر اصول فلسفه حكمت متعاليه مردود است.

حكمت متعاليه به ما مى گويد: روح انسان معلول تكامل ماده و هستى آن تكامل بدن جنين است بدين معنى كه ماده انسان در جنين با طى مراحلى به حدى مى رسد كه تبديل به مجرد مى گردد، بدون آن كه از وزن و جرم ماده چيزى كاسته شود و اين تكامل زير نظر مشيت الهى صورت مى گيرد كه اراده حكيمانه او بر اين تعلق گرفته است كه هر موجودى را به حد كمال برساند.

روى اين اصل، آنگاه كه جنين به پايه اى از تكامل رسيد كه روح انسانى