به ديگر سخن: فعل بايد با ذات رابطه مستقيم و هماهنگ داشته باشد، هرگاه ذات كمال مطلق است، طبعاً فعلى را انتخاب مى كند كه داراى كمال است و آن فعلى است كه داراى هدف وغرض باشد و از عبث بودن پيراسته باشد.

2. علت غايى يكى از اجزاى چهارگانه علت تامه است و فلاسفه مى گويند: فاعل با در نظر گرفتن غايت از حالت بالقوه به سوى حالت بالفعل بيرون مى رود، پس در حقيقت علت غايى، سبب انقلاب فاعل بالقوه به فاعل بالفعل است; يك درودگر توانايى ساختن صندلى را دارد، ولى اين توانايى در او ايجاد حركت نمى كند، مگر اين كه هدفى را در نظر بگيرد، آن گاه با ابزارى كه در اختيار دارد به ساختن آن اقدام كند، اگر فعل خداوند غرض و غايتى مانند غرض فعل انسان داشته باشد، او در فاعليت، ناقص بوده و اين غرض فعليت بخش فاعل بودن او است.

پاسخ

در اين كه علت غايى جزء علت تامه است و فاعليت فاعل و ابسته به آن است، مربوط به آن غرضى است كه به خود فاعل برگردد. و ناگفته پيدا است غرضى كه به فاعل باز مى گردد تكميل كننده فاعليت او است.

ولى اگر غرض به خود فاعل برنگردد و فاعل از نظر فاعليت تام مطلق باشد، در اين صورت غرض و غايت از فعل، محرك و مكمل فاعل نيست، بلكه نسبت فاعل به هر دو يكسان است، ولى از آن جا كه فاعل كمال مطلق است، فعلى را برمى گزيند كه با ذات او هماهنگ باشد. در اين صورت يك چنين غرض نه محرك فاعل است ونه تكميل كننده، بلكه بيانگر خصوصيات فاعل است.