است، قرآن براى اثبات امكان آن از دلايل و براهين مختلفى [1] استفاده نموده و در هر مقامى روى يكى تكيه كرده است اين ويژگى خاص، به ما اجازه مى دهد كه بگوييم قرآن مانند گلستانى طبيعى است كه ممكن است ده ها گل از يك نوع در نقاط مختلف گلستان و در لابه لاى گل هايى از نوع ديگر مى رويد و به جاى نظام مصنوعى كه به وسيله باغبانان بشرى پديد مى آيد، براى خود يك نظام خاص طبيعى دارد.

روش تفسير موضوعى

لازمه نزول تدريجى و داشتن ويژگى هاى خاصى كه بيان گرديد اين است كه تفسير قرآن علاوه بر روش تفسير سوره به سوره كه از قديم معمول بوده، از روش تفسير موضوعى نيز برخوردار گردد، و آيات هر موضوعى كه در قرآن وارد شده است يك جا مورد بررسى قرار گيرد. مفسرى كه مى خواهد مثلاً نظر قرآن را درباره آسمان ها و زمين به دست آورد، يا پيرامون معاد در قرآن به طور جامع و گسترده بحث كند يا سرگذشت قوم بنى اسرائيل را در قرآن مورد بررسى قرار دهد، ويا درمورد افعال انسان، از نظر جبر و اختيار داورى كند و يا معارف متعلق به افعال خدا را از قبيل اراده، هدايت و قضا و قدر از ديدگاه قرآن رسيدگى نمايد، بايد مجموع آيات مربوط به هر موضوع را دقيقاً گرد آورد، آن گاه نتيجه گيرى كند و بدون احاطه كامل به آيات هر موضوعى تا چه رسد احاطه نسبى، قضاوت صحيح در آن مورد صحيح نيست.

اين روش، همان روش تفسير موضوعى است; يعنى تفسير آيات قرآن بر طبق موضوعات. در اين روش، مجموع آيات يك موضوع در يك جا گردآورى مى شود، سپس با دسته بندى آن ها، از همه، نظر واحدى اتخاذ