فصل دوّم

خلافت خلفا ومنطق امير المؤمنين(عليه السلام)

دانشمندان محقّق از اهل تسنن كه شروحى بر نهج البلاغه نوشته اند، بيانات امام (عليه السلام) را در باره شايستگى خويش به خلافت، يكى پس از ديگرى، مورد بررسى قرار داده، از مجموع آنها چنين نتيجه گرفته اند كه هدف امام از اين بيانات اثبات شايستگى خود به خلافت است بدون اينكه از جانب پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) نصّى بر خلافت او در ميان باشد. به بيان ديگر، چون حضرت على (عليه السلام)، از نظر قرابت وخويشاوندى، پيوند نزديكترى با رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) داشت واز نظر علم ودانش از همه بالاتر بود ودر رعايت عدالت واطلاع از سياست وكشور دارى سرآمد همه ياران پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) به شمار مى رفت، ازا ين جهت شايسته بود كه امّت او را براى خلافت برگزينند، ولى چون سران امّت غير او را برگزيدند امام زبان به تظلّم وشكايت گشوده است كه:من برخلافت وولايت از ديگران شايسته ترم!

حقّى كه امام (عليه السلام) در بيانات خود از آن ياد مى كند ومى گويد از روزى كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) درگذشت او را از آن محروم كرده اند حقّ شرعى نيست كه از جانب صاحب شريعت به او داده شده باشد ومقدّم داشتن ديگران بر او يك نوع مخالفت با دستور شرع به حساب آيد، بلكه مقصود يك حقّ طبيعى است كه برهركس لازم است كه با وجود فرد برتر ديگرى را انتخاب نكند وزمام كار را به فرد داناتر وتواناتر وبصيرتر بسپارد; ولى هرگاه گروهى بنا به مصلحتى از اين اصل پيروى نكنندوكار را به فردى كه از نظر علم وقدرت وشرايط روحى وجسمى در مرتبه نازلتر قرار دارد