علاوه بر تبحر در علم كلام، به تاريخ وادب وفقه آشنايى كامل داشت ودر جد وهزل، انسان توانايى بود. او كتابهايى در توحيد، نبوت، نظم قرآن وحدوث آن وفضايل معتزله نوشته است.[1]

فضايل معتزله كه قاضى به آنها اشاره كرده است، ناظر به كتاب «فضيلة المعتزلة» است كه ابن الراوندى (245هـ) آن را نقد كرده وبه نام فضيحة المعتزلة تأليف نمود. سپس ابو الحسين خياط(311هـ) آن را نقد كرد و «الانتصار» ناميد واين كتاب براى اولين بار در سال (1935م) در قاهره منتشر گشت.

هر چند دو كتاب اول در دست نيست، ولى اخيراً يكى از مستشرقان از كتاب «انتصار» عبارات هر دو كتاب را در آورده وتا حدى توانسته است ما را با آن دو كتاب قبلى آشنا سازد.

از آثار ارزنده جاحظ كتاب الحيوان در 4 جلد والبيان والتبيين در دو جلد وكتاب البخلاء ومجموع الرسائل است وبى ارزشترين كتاب او كه حاكى از يك نوع اعوجاج در فكر است، كتاب «العثمانية» را مى توان نام برد.البته مستشرقين در باره جاحظ كتابهاى فراوانى نوشته اند واز مجموع آثار او به دست مى آيد كه انسان با هدفى نبوده است. در بى هدفى او همين كافى است كه ملازم محمد بن عبد الملك زيات بود كه ابن خلكان در باره او چنين مى گويد: محمد بن عبد الملك مردى قسى القلب وتند خو بود، بر كسى رحم نمى كرد ودلش نمى سوخت ومى گفت:ترحم نشانه سست عنصرى است. روزى يكى از همسايگان به او نامه نوشته وخود را همسايه او معرفى كرده بود. او در پاسخ نوشت: ديوارهايمان به هم نزديك است وترحم از شيوه هاى زنان است. او براى شكنجه دادن مخالفان تنورى ساخته واطراف آن را ميخهاى تيزى قرار داده بود. هرگاه بر كسى خشم مى گرفت، او