نسبت به تمام جلوه هاى وجود امكانى، عام وگسترده مى دانند وصريحا مى گويند، قدرت واراده او عام وگسترده است، حتى افعال بندگان را نيز در بر مى گيرد.

بنابر اين، عموميت خلقت اولا، وگستردگى قدرت ثانياً، وشمول اراده خدا ثالثا، جاى بحث وگفتگو ندارد وهمه آنچه كه در جهان، صورت مى پذيرد، اعم از فعل بشر وغيره، هم مخلوق خدا وهم مقدور او وهم مراد اوست، ولى اين مطلب به آن معنا نيست كه اهل حديث واشاعره به دنبال آن رفته وخواهان آن هستند وآن اينكه خدا همه جلوه هاى وجود امكانى را مستقيما وبه صورت مباشرى خلق مى كند وقدرت او بر انجام آن، بدون وساطت تعلق مى گيرد، واو به مراد خود، بدون تسبيب تحقق مى بخشد، بلكه مخلوق بودن افعال انسان ومقدور بودن آن براى خدا وهمچنين قرار گرفتن آن در قلمرو اراده او، معناى ديگرى دارد كه هم اكنون توضيح مى دهيم.

كوتاه سخن اينكه: ما هر سه مسئله را از اشاعره مى پذيريم، او را خالق همه، حتى افعال انسان مى دانيم وهمه چيز را مقدور ومراد او مى انديشيم، ولى نتيجه اى را كه اشاعره از اين سه مسئله، مى گيرند، نمى پذيريم.

تفسير صحيح گسترش خلقت وقدرت واراده:

1ـ وجود امكانى، اعم از مجرد ومادى، جلوه اى از وجود واجب وقائم به اوست ونسبت آن دو به هم نسبت وابسته به وجود اصيل است.

2ـ از آنجا كه وجود، در همه مراحل، مقوله واحده وحقيقت يگانه است وتفاوت از نظر مراتب وشدت وضعف مى باشد، طبعا وجود، در هر مرحله اى، به حكم اينكه حقيقت واحده است، بى اثر نبوده وبراى خود، ويژگى خاصى خواهد داشت. روى اين مطلب، جدا كردن كار او از خود او، مخالف با اصل دوم است،