شهرستانى در اين مورد مى گويد:

«نظريه امام الحرمين مستلزم آن است كه جسمى در جسم ديگر تأثير كند وجسمى را پديد آورد، در حالى كه از نظر محققان، جسم در تكوين جسمى ديگر مؤثّر نمى شود»[1].

يادآور مى شويم كه اين ايراد كاملا بى مورد است، زيرا هيچ انديشمندى الهى، جسم را موجد جسم ديگر نمى داند، ايجاد يك شيئى از عدم،كار موجود مادى نيست، موجود مادى مقام وموقعيتى جز تفاعل وتبدل به صورت ديگر طبيعى ندارد، مثل اينكه آب تبخير مى شود، ومواد زمينى به صورت گلو گياه در مى آيند. در اين مورد، ماده، خاصيت تبديل به چيز ديگر را دارد واماصورت نوعى، كه بر اين ماده در حالت دوم، عارض مى شود، مانند صورت گياهوگل، مربوط به عالم بالاست كه در شرائطى، صورتى خلع، وصورت ديگرى اعطاء ميگردد.

2ـ عبد الوهاب شعرانى(م976).

شيخ عبد الوهاب شعرانى، از بزرگان حديث وعلم كلام در قرن دهم به شمار مى رود واز كسانى است كه به صراحت مى گويد: «نظريه كسب، با عقيده جبر سر سوزنى تفاوت نمى كند». آنگاه براى خروج از اين تنگنا چنين مى نويسد:

ابوالحسن اشعرى مى گويد:قدرت حادث در انسان،در فعل او مؤثر نيست.آنگاه مورد اعتراض واقع مى شود كه قدرت فاقد اثر چه نتيجه اى دارد؟ پيروان مكتب اشعرى، وقتى در چنين تنگنا قرار مى گيرند، گروهى جبرى شده وگروهى براى قدرت انسان، اثر جزئى قائل مى شوند واز آن جمله است ابوبكر باقلانى، ولى