كيفيت فرار اسفبار آنان را و اينكه هرگز به نداى پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم) توجه نميكردند، چنين ياد ميكند:

((اِذْ تُصْعِدُونَ وَ لا تَلْوونَ عَلى اَحَد وَ الرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِى اُخْراكُمْ))(سوره آلعمران/153).

«آنگاه كه از كوه (احد) بالا ميرفتيد و به كسى توجه نميكرديد، در حالى كه پيامبر، آخرين افراد باقى مانده در ميدان را صدا ميكرد».

اگر قرآن،سر گذشت اسفبار فرار گروهى از صحابه را در جنگ احد يادآور ميشود، تاريخ همين سر گذشت را درباره جنگ «حنين» نيز،بازگو ميكند.

سيره نويس معروف، «ابن هشام»، ميگويد: «آنگاه كه شكست نصيب مسلمانان شد و بى وفايان مكه، آنچه كينه و عداوت در دل داشتند بيرون ريختند، ابو سفيان گفت، شكست تا لب دريا ادامه دارد. و «جبلة بن حنبل»، فرياد كرد، سحر باطل شد»[1].

آيا صحيح است افراد فرارى از ميدان نبرد را كه حتى به نداى پيامبر پاسخ مثبت نميگفتند، عادل خواند؟

قرطبى، در تفسير خود، به گنهكارى اين افراد معترف ميشود، آنگاه مدعى است كه خداوند، آنان را بخشيد. ولى اگر قول به بخشودگى در «احد» كه آغاز هجرت بود قابل اعتماد باشد، هرگز در جنگ حنين (سال هشتم هجرى)، قابل قبول نيست; براى همين، قرآن، آنان را با جمله «ثمّ ولّيتم مدبرين»، مورد خطاب و عتاب خويش قرار ميدهد.

«واقدى»، در مغازى خود، ياد آور ميشود كه «ام الحارث»، خليفه دوم را