قرآن، مؤمن و منافق را ضد يكديگر مى خواند، زيرا گروه منافق به هيچ اصلى جز شهوت و لذت و نيل به مقاصد دنيوى معتقد نيستند و پيوسته مردم را به برداشتن مرزهاى اخلاقى و ايمانى دعوت نموده و از كارهاى نيك باز مى دارند، چنان كه مى فرمايد: (يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَيَنْهَونَ عَنِ الْمَعْرُوفِ)ولى افراد مؤمن و پاسداران مرزهاى ايمان و تقوا در قطب مخالفند، آنان با فساد مبارزه مى كنند و به كارهاى نيك دعوت مى كنند:(يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقيمُونَ الصَّلوة). و اگر نماز گزاردن مؤمنان را پس از ذكر اين دو عامل تذكر مى دهد، براى اين است كه خود نماز عملاً دعوت به حق و حق پرستى است و خود امر به معروف عملى است.

منافقان از رساندن خير به مردم و شركت در كارهاى نيك عقب نشينى مى نمايند; زيرا جز خود و شهوات خود، كارى در زندگى ندارند، از اين نظر در بيان احوال آنان مى فرمايد:(وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ)، ولى بر عكس افراد با ايمان كه جان و مال و زبان و قلمشان پيوسته در تأسيس مؤسسات خيريه و بريدن ريشه هاى فساد و ارشاد افكار عموم مصرف مى شود و چون مصالح شخصى خود را در پرتو ترميم مصالح نوع مى دانند دست به انفاق زده و زكات مال خود را مى دهند:(وَيُؤْتُونَ الزَّكوةَ).

از آن جا كه منافقان، اعتقاد به مبدأ و معاد ندارند و يا به تعبير صحيح تر، فطرت خداپرستى خود را به وسيله پرده هاى ضخيم ماديت و شهوت پوشانيده اند، قهراً خدا را فراموش كرده و از اطاعت او سرپيچى مى نمايند و از آن جا كه خدا هيچ گاه فراموش نمى كند، ناگزير مقصود، همان طرد از حريم رحمت و قطع عنايات غيبى است و در قرآن از اين نوع تعابير فراوان است و لذا درباره آنان چنين مى فرمايد: (نَسُوا اللّهَ فَنَسِيَهُمْ): «خدا را فراموش كردند(پس به كيفر اعمال خود كه طرد از ساحت رحمت الهى است) خدا(نيز) آنان را فراموش كرد». ولى گروه مؤمن از اوامر خدا و