چيست (شمس/ 7). دين راهى ويژه است منطبق با همين فطرت كه كمال دنيوى و اخروى را هماهنگ با هم پى مى‌جويد و چون انسان مختار است، خداوند آزمايش را براى او مقرّر داشته است تا توانايى‌هاى نهفته‌اش آشكار شوند. آزمايش انسان‌ها يك سنّت الهى است و مؤمن و كافر و نيك و بد را در برمى‌گيرد (ابتلاءات الامم‌، 20).

در اين ميان، فطرت، آدمى را به نيكى و پاكى فرامى‌خواند و دين براى رسيدن به آن برنامه مى‌دهد و شيطان مى‌كوشد او را با اغوا و تزيين به گمراهى اندازَد (تفسير الميزان‌، 12/ 45). فلسفه آزمايش الهى، شكوفا ساختن و نمايان كردن استعدادها و قابليّت‌هاى آدمى و تكامل بخشيدن به او است. آزمايش الهى، صفات انسانى را از قوّه به فعل و كمال مى‌آوَرَد (مجموعه آثار شهيد مرتضى مطهّرى‌، 1/ 205 و 206).

على (ع) در توضيح اغراض خداوند از آزمايش بندگان مى‌فرمايد: «خداوند بندگانش را بر اثر رفتارهاى ناپسندشان، به كيفرِ كاهش ميوه درختان و دريغ داشتن باران و فرو بستن درهاى نيكى دچار مى‌سازد تا توبه كنند و از گناه دست كِشَند و عبرت آموزَند.» (نهج‌البلاغه‌، خطبه 143/ 138) آزمايش الهى هم فرد را در قلمرو خود دارد و هم جوامع را هدف مى‌گيرد (انعام/ 104؛ مائده/ 46). تكاليف الهى و احكام شرعى، زمينه‌هاى آزمون الهى در عرصه‌هاى گوناگون زندگى‌اند و حركت اجتماعى در دايره آزمايش الهى، همان حركت استخلاف است كه خداوند از گذر آن حاكم و محكوم را مى‌آزمايد (اعراف/ 129). مصاديق آزمايش الهى در قرآن، عبارت‌اند از: جهاد، نعمت، بلاى حسن، بلاى سَىِ‌ء، فقر، غنا، شر، مال، فرزند و جز آن (تفسير نمونه‌، 1/ 535- 524).

آزمايش الهى، از مباحث كلامى است كه در اخلاق و تفسير نيز به مناسبت، از آن بحث مى‌كنند.

***

آفرينش انسان: نحوه خلقت آدمى‌

در نظرگاه اسلامى، نوع انسان دو گونه آفرينش داشته است: يكى آفرينش از گِل و بدون پدر و مادر. اين گونه آفرينش ويژه آدم (ع) و حوّا است كه خداوند آنان را از گِل آفريد. دوم، آفرينش از يك پدر و يك مادر كه نسل انسان پس از آدم (ع) و حوّا