به صورت كامل تنقيح نشده‌اند و قابل اثبات و دفاع منطقى نيستند و اين نوع تفكر، در دوران جديد، سخت دچار چالش شده است (قبسات‌، 1/ 97؛ كتاب نقد، 1/ 79).

رشد و استقرار تفكّر سكولاريسم در جهان اسلام با مشكلات بيشترى رو به رو است؛ زيرا اسلام ارج و اجر بس والايى براى علم و عالِم قائل است (مجادله/ 11) و مقام انسانى را بسيار بالا مى‌شمارد (بقره/ 20 و 21) و عقل و اجتهاد در فرهنگ شيعى جايگاه مهمّى دارد و نظام‌هاى حقوقى، اقتصادى، سياسى و تربيتىِ توانمندى از آن پديد مى‌آيد (كتاب نقد، 1/ 79). دين مجموعه‌اى از معارف و تعاليم و احكامى است كه هم مصالح دنيوى و هم اخروى انسان را پى مى‌جويند (الميزان‌، 2/ 130). پيامبران الهى براى راه نمودن انسان‌ها به توحيد و معارف الهى مأموريّت دارند با مفاسد و معضلات و ناهنجارى‌هاى اجتماعى نيز مبارزه كنند و جامعه را از عدل و قسط برخوردار سازند (حديد/ 3).

اسلام كامل‌ترين دين الهى است و به همين دليل است كه به نبوّت تشريعى پايان داده است (احزاب/ 40). اسلام، بنيان تعاليم خود را بر پايه حيات اجتماعى قرار داده است و در هيچ يك از قوانين و برنامه‌هاى خود به جامعه بى‌اعتنايى نكرده است (الميزان‌، 4/ 94). پيامبر اسلام 6 تنها موظّف نبوده است كه احكام و فرمان‌هاى الهى را ابلاغ كند؛ بلكه وظيفه قضاوت ميان مردم و رهبرى اجتماع انسانى را نيز برعهده داشته است (مجموعه آثار شهيد مطهّرى‌، 4/ 843). نهاد امامت در مذهب تشيّع همانند نبوّت، افزون بر اينكه فرد و اجتماع انسانى را از نظر باطنى و معنوى راه مى‌نمايد، هدايت امور دنيوى آنها را نيز در شمار وظايف خويش دارد. از اين رو، تشكيل حكومت و رهبرى سياسى مسلمانان- به عنوان يكى از شئون امامت- ضرورت مى‌يابد (همان، 845). يكى از وظايف علما، اجتهاد است. اجتهاد يعنى كوشش عالمانه با روش درست براى فهم تعاليم و مقرّرات اسلامى از منابع معتبر.

اجتهاد باعث پويايى فقه شيعه و پاسخگويى به نيازهاى روز مى‌شود. يكى ديگر از وظايف علما، احراز منصب قضا است.

فقهاى عادل، افزون بر ولايت در بيان احكام و قضا، داراى ولايت در حكومت‌