ر

راه‌هاى خداشناسى‌

بنابر آموزه‌هاى اسلامى، خداجويى و خداپرستى به گونه فطرى در نهاد انسان نهفته است (التوحيد، 56). خداوند، انسان را ضعيف آفريده است (نساء/ 28) و از اين رو او همواره نيازمند آفريدگار خويش است و تاريخ انسان نشان مى‌دهد كه ميل به شناختن و پرستيدن خدا هميشه در جامعه بشرى وجود داشته است (تاريخ تمدّن‌، 1/ 70). امّا اين به معناى آن نيست كه انسان توانسته است نياز فطرى خداجويى خويش را به گونه درست ارضا كند. او گاه به بيراهه رفته و چيزى ديگر را به جاى خداوند متعال پرستيده است (زخرف/ 87؛ تفسير نمونه‌، 21/ 136). دانشمندان مسلمان براى شناخت خداوند سه روش را معتبر مى‌دانند: حس؛ دل؛ عقل (مجموعه آثار، 13/ 386- 355).

الف. حس:

اين روش از سه راه بهره مى‌جويد: اوّل مشاهده سازمان و نظام حاكم بر جهان و تعمّق در آن. هرگاه انسان در جهان پيرامون خويش بنگرد، مجموعه‌اى منظّم مى‌يابد كه از ناظمى حكيم و مدبّر، حكايت مى‌كند (تبيين براهين اثبات خدا، 46- 27). دوم، بهره‌گيرى از نيرويى پنهان. هر موجودى از گرايشى درونى نصيب برده است كه او را به سوى خدا راه مى‌نمايد (شمس/ 8). سوم، توجّه به اينكه جهان، حادث است. انسان با درك اين حقيقت كه روزى جهان نبوده است و سپس هستى يافته است، به وجود هستى‌بخش جهان پى مى‌برد (كشف المراد، 179 و 319). اين سه راه از گذر حس طى مى‌شوند و نيازمند درك عرفانى و پيچيده نيستند و همچنين به استدلال‌هاى عقلى محض نياز ندارند. با اين حال، نمى‌توان راه حس را براى شناخت خداوند كافى دانست.

ب. دل و فطرت:

حكما و عرفا بر آن‌اند كه راه‌هاى رسيدن به خدا به شمار