است، ديگر آن عمل را نمى‌توان بدعت دانست (كشف الارتياب‌، 2/ 70- 66). به عبارتى ديگر، هر عملى كه عنوان بدعت بر آن دلالت كند، حرام است. انگيزه تقسيم بدعت ميان اهل سنّت دو چيز است: يكى توجيه بدعتى كه خليفه دوم برنهاد و فرمان داد نماز مستحب «تراويح» را به جماعت بگزارند و خود نيز از آن با عنوان بدعت ياد كرد و گفت: «نِعْمَ البدعةُ هذِهِ.» (صحيح بخارى‌، 2/ 251) و ديگر معناى لغوى بدعت كه عام‌تر از معناى اصطلاحى آن است.

***

براهين خداشناسى: دليل‌هاى اثبات وجود خدا

براى اثبات وجود خداوند برهان‌هاى بسيارى وجود دارد كه مهم‌ترين آنها عبارت‌اند از:

1. برهان صدّيقين:

اين برهان را نخست ابن سينا مطرح ساخت (الاشارات والتنبيهات‌، 277) و سپس دانشمندان مسلمان تقريرهاى متعدّدى از آن به دست دادند. كوتاه‌ترين تقرير اين است:

حقيقتِ وجود يا واجب است و يا مستلزم واجب. پس، واجبِ بالذّات وجود دارد و اين همان است كه در پى اثبات آنيم (نهاية الحكمة، 268). تقرير بلندتر برهان اين است: واقعيّت هستى بى هيچ قيد و شرطى، واقعيّت است و با هيچ قيد و شرطى، لا واقعيّت نمى‌شود. چون جهان مى‌گذرد و هر جزئى از آن به نيستى مى‌رود، نمى‌تواند عين واقعيتى باشد كه نفى و نيستى نمى‌پذيرد. آن واقعيت همان است كه جهان با آن واقعيّت مى‌پذيرد و بدون آن از هستى نصيب نمى‌برد و از ميان مى‌رود. پس، جهان و اجزاى آن، براى استقلال وجودى و واقعيّت خويش بر واقعيّتى تكيه دارد كه فى نفسه عين واقعيّت است (روش رئاليسم‌، 5/ 77؛ تعليقه بر اسفار، 6/ 14).

2. برهان امكان و وجوب:

همه موجودات جهان، ممكن‌اند و ممكن آن است كه وجود و عدم براى او ضرورى نيست و ترجيح يكى از اين دو طرف براى او ذاتاً محال است. ممكن براى وجود يافتن، نيازمندِ واجب است تا به سوى وجود يا عدم ترجيح يابد و از حال تساوى‌