اندك بوده و امام (ع) به هيچ روى از نيروى نظامى لازم براى قيام برخوردار نبوده است (ر. ك. اصول كافى‌، 2/ 243). راهبرد امام صادق (ع) براى مواجهه با چنين وضعيّتى، راه‌اندازى نهضت فكرى و علمى بود. اين نهضت در روزگار امام باقر (ع) آغاز گشت و به دست امام صادق (ع) به اوج رسيد. امام صادق (ع) ميان توده‌هاى مردم نفوذ كرد و پايگاه‌هايى براى نشر آموزه‌هاى بنيادى اسلام آفريد و بدين سان، هزاران انديشمند شيعى تربيت يافتند و هريك سفيرى گشتند براى تبليغ تعاليم شيعى؛ كسانى همانند هشام بن حكم، مؤمن طاق، محمّد بن مسلم، زرارة بن اعين و جابر بن حيّان (الصّواعق المحرقة، 120).

تأثير كوشش‌هاى امام صادق (ع) در نشر تعاليم شيعى چنان است كه فقه شيعى را «جعفرى» ناميده‌اند. امام (ع) افزون بر اينكه شاگردانى براى پاسخ به شبهه‌هاى گروه‌هايى همانند غلات، زنديقان و اهل رأى پرورانيد، خود نيز با مناظره و مباحثه رو در رو، كژى‌ها و گمراهى‌هاى آنها را آشكار مى‌ساخت (پيشوايان ما، 191).

شهادت:

شيوه امام صادق (ع) در مواجهه با حكومت جور، روشنگرى و هدايت جامعه بود و هيچ گاه امام (ع) به دستگاه حاكم نپيوست و مهر تأييد بر مشروعيّت آنها ننهاد. در روايت است كه چون خليفه عبّاسى از امام (ع) مى‌خواهد كه به دربار رَوَد و او را نصيحت كند، مى‌فرمايد: «آن كه دنياطلب است، تو را نصيحت نمى‌كند و آن كه در پى آخرت است، نزد تو نمى‌آيد.» (كشف الغمّة، 2/ 420) اين شيوه، بر عبّاسيان گران آمد و سرانجام تصميم بر قتل امام بستند. بنابر روايات، امام صادق (ع) به دستور منصور دوانيقى مسموم گشت و به تاريخ 148 ه.

در شصت و پنج سالگى به شهادت رسيد و پيكر مقدّس او در مدينه ميان قبرستان بقيع به خاك سپرده شد (مناقب آل ابى‌طالب‌، 4/ 302).

***

امام موسى كاظم (ع): هفتمين امام شيعيان‌

نام مباركش موسى و نهمين تن از چهارده معصوم (ع) است. به سال 128 ه. در ابواء، جايى ميان مكّه و مدينه به دنيا آمد و در پنجاه و پنج سالگى به شهادت رسيد. پدر