اشرفالدين متخلص به اشرف و
معروف به اشرف بيابانى (864 - 935ق/1460- 1529م)، فرهنگنويس، عارف، و از
نخستين شاعران زبان اردو در هند جنوبى كه دربارة واقعة كربلا و
شهادتامامحسين(ع) مثنويسروده است.وي در فقرآباد(احمدنگر) به دنيا آمد،
دانشهاي متداول را نزد پدر خويش ضياءالدين رفاعى (د 909ق/1503م) فرا گرفت و
سپس به راهنمايى او به سير و سلوك پرداخت تا اينكه در 895ق/1490م از وي
اجازة ارشاد يافت. اشرف پس از درگذشت پدرش، جانشين او شد (صديقى، مقدمه، «ز
- ح»، مخطوطات...، 1/94- 95؛ جالبى، 1/174؛ يونس، 167- 168).
اشرف بيابانى در ارتقاي زبان و ادب اردو به ويژه شعر اردو
در دكن، نقش مهمى داشت. او در زمينة عرفان نيز از جايگاهى ويژه برخوردار بود
و نظام شاه، پادشاه احمدنگر به ديدة احترام در وي مىنگريست. اشرف بيابانى
در فقرآباد درگذشت و همانجا به خاك سپرده شد. مدفن وي زيارتگاه مردم است و
در وصف آن اشعاري هم سروده شده است (صديقى، مقدمه، «ج»، مخطوطات،
1/95).
آثار:
1. نوسرهار (= سرنخهاي 9 گردنبند)،منظومهاي است در
9فصل. اين اثر، نخستينمنظومه به زبان اردوست كه تحتتأثير روضةالشهدا،
در بيان واقعة كربلا و شهادت امام حسين(ع) سروده شده است. نوسرهار
در مجالس سوگواري آن روزگار خوانده مىشد (جالبى، 1/177؛ تاريخ...،
6/383-384). اين اثر به كوشش افسر صديقى با مقدمهاي به زبان اردو در
كراچى به چاپ رسيده است.
2. واحد باري، فرهنگنامهاي است منظوم به عربى،
فارسى و اردو به روش خالق باري اثر خسروشاه كه در آن اصطلاحات
عروض، قافيه، موسيقى و نجوم نيز شرح شده است (زور، 1/285). اين مثنوي
داراي 800 بيت است و دست نويسى از آن كه در 1230ق كتابت شده، در كتابخانة
ادبيات اردو در حيدرآباد هند به شمارة 237 نگهداري مىشود (همو، 1/284- 285).
3. لازم المبتدي، مثنوي كوتاهى است در 198 بيت در
احكام دين اسلام. دست نويسى از اين منظومه در كتابخانة ادارة ادبيات اردو
در حيدرآباد هند به شماره 1056، و دست نويس ديگري در انجمن ترقى اردو در
كراچى نگهداري مىشود (همو، 5/224- 225؛ صديقى، همان، 2/131-132).