اِسْلام‌ْ شَهْر، شهر و شهرستانى‌ به‌ همين‌ نام‌ در استان‌ تهران‌.
شهرستان‌ اسلام‌ شهر: يكى‌ از شهرستانهاي‌ استان‌ تهران‌ سالنامه‌...، كه‌ از شمال‌ به‌ شهرستان‌ تهران‌، از جنوب‌ به‌ شهرستان‌ ري‌، از غرب‌ به‌ شهرستان‌ كرج‌ و از شرق‌ به‌ شهرستان‌ ورامين‌ محدود است‌ فرهنگ‌ آباديها، 365ش‌، 0؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها...، 0. اين‌ شهرستان‌ از بخش‌ مركزي‌ و چهاردانگه‌ و دهستان‌ و جمعاً 0 آبادي‌ داراي‌ سكنه‌ تشكيل‌ شده‌ است‌؛ اسلام‌ شهر مركز اين‌ شهرستان‌ و تنها شهر آن‌ به‌ شمار مى‌رود سازمان‌ تقسيمات‌...، 4؛ آمارنامه‌...، .
دهستانهاي‌ اين‌ شهرستان‌ عبارتند از ده‌ عباس‌، صالح‌آباد، چهاردانگه‌ و فيروز بهرام‌. فيروز بهرام‌ از آباديهاي‌ كهن‌ است‌ كه‌ بناي‌ آن‌ را به‌ فيروز ساسانى‌ نسبت‌ داده‌، آن‌ را به‌ نامهاي‌ فيروز رام‌ و فيروز بران‌ ناميده‌اند كريمان‌، /97. ياقوت‌ آنجا را فيروز رام‌ و از قراء ري‌ نوشته‌ است‌ /28. در نزهةالقلوب‌ نيز اين‌ آبادي‌ با نام‌ فيروز بهرام‌ آمده‌ است‌ حمدالله‌، 4. اعتماد السلطنه‌ به‌ همين‌ نام‌ اشاره‌ دارد و مى‌افزايد كه‌ اكنون‌ آن‌ را فيروز بران‌ مى‌خوانند /115.
شهرستان‌ اسلام‌ شهر با آب‌ و هوايى‌ خشك‌ در پهنه‌اي‌ دشتى‌ قرار گرفته‌، و جنس‌ خاكهاي‌ آن‌ عمدتاً شنى‌ و رسى‌ است‌. شاخه‌اي‌ از رودخانة كرج‌ مهم‌ترين‌ منبع‌ آب‌ جاري‌ اين‌ منطقه‌ به‌ حساب‌ مى‌آمد فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، همانجا كه‌ با احداث‌ سد كرج‌، روستاهاي‌ آن‌ از آب‌ كشاورزي‌ محروم‌ ماندند حبيبى‌، 5 -6. امروزه‌، آب‌ مورد نياز آنجا از چاه‌ عميق‌ تأمين‌ مى‌شود فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، همانجا. مطابق‌ آمار 367ش‌ جمعاً 25 حلقه‌ چاه‌ در اين‌ منطقه‌ وجود داشته‌ است‌ كه‌ بيش‌ از 8% آن‌ چاه‌ عميق‌ بوده‌ است‌ فرهنگ‌ آباديها، 367ش‌، دوازده‌.
منطقة اسلام‌ شهر در 345ش‌ متشكل‌ از 0 آبادي‌ - به‌ مركزيت‌ قاسم‌ آباد شاهى‌ - بود كه‌ جمعاً حدود هزار نفر حدود 00 خانوار را در خود جاي‌ داده‌ بود حبيبى‌، 5. در 355ش‌ آباديهاي‌ اين‌ منطقه‌ به‌ عنوان‌ يك‌ مجموعة زيستى‌ به‌ نام‌ شادشهر و متشكل‌ از 9 كانون‌ جمعيتى‌ مطرح‌ شدند. در اين‌ زمان‌، اگرچه‌ كانونهاي‌ اين‌ مجموعه‌ داراي‌ قطعه‌بندي‌ شهري‌ بودند، اما بجز قاسم‌ آباد به‌ عنوان‌ شهر شناخته‌ نشده‌اند و در واقع‌ پذيراي‌ مهاجران‌ روستايى‌ بودند كه‌ به‌ عنوان‌ نيروي‌ كار سادة كارخانه‌هاي‌ پيرامونى‌ به‌ حساب‌ مى‌آمدند همو، 6 -7. در دورة بعد جمعيت‌ اين‌ منطقه‌ با رشدي‌ شتابان‌ افزايش‌ يافت‌ و در 365ش‌ به‌ 36 ،79نفر 98 ،2خانوار رسيد سرشماري‌، نتايج‌ تفصيلى‌، 5. در اين‌ زمان‌ /2% از كل‌ جمعيت‌ منطقه‌ در 8 آبادي‌ آن‌ زندگى‌ مى‌كردند و مابقى‌ /7% در تنها شهر آن‌ سكنى‌ داشتند همانجا.
اين‌ منطقه‌ از لحاظ اجتماعى‌اقتصادي‌ چهره‌اي‌ روستايى‌ و غيرشهري‌ دارد؛ البته‌ برخى‌ آن‌ را نه‌ شهري‌ و نه‌ روستايى‌ دانسته‌اند حبيبى‌، .261 در 367ش‌ جمعاً 92 ،خانوار بهره‌بردار كشاورزي‌ در اين‌ منطقه‌ زندگى‌ مى‌كردند فرهنگ‌ آباديها، 367ش‌، همانجا. محصولات‌ كشاورزي‌ منطقه‌ شامل‌ غلات‌ و تره‌بار و همچنين‌ محصولات‌ باغى‌ از جمله‌ انگور، سيب‌ و گلابى‌ است‌ كه‌ مازاد آن‌ به‌ تهران‌ صادر مى‌شود. پرورش‌ طيور نيز از ديگر فعاليتهاي‌ روستاهاي‌ منطقه‌ است‌ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، همانجا. علاوه‌ بر اين‌ 73 ،4رأس‌ گوسفند و بز، و 82 ،5رأس‌ گاو و گاوميش‌ در اين‌ منطقه‌ نگهداري‌ مى‌شده‌ است‌ فرهنگ‌ روستايى‌، 79.
جمعيت‌ اين‌ شهرستان‌ در 370ش‌ برابر 53 ،09نفر بود كه‌ /5% 70 ،9نفر آن‌ در 0 روستاي‌ منطقه‌، و مابقى‌ /4% در شهر زندگى‌ مى‌كردند سالنامه‌، 1؛ آمارنامه‌، . آمار غير رسمى‌ جمعيت‌ منطقه‌ را تا 00 هزار نفر برآورد مى‌كند حبيبى‌، 7. زبان‌ ساكنان‌ منطقه‌ تركى‌ و فارسى‌ با گويشهاي‌ كردي‌ و لري‌ است‌ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، همانجا. از جمله‌ آباديهاي‌ مهم‌ شهرستان‌ در 365ش‌ بجز مركز شهرستان‌ مى‌توان‌ از شهرك‌ واوان‌ 58 ،نفر، شاطره‌ 71 ،نفر، ميان‌ آباد 76 ،0نفر، احمد آباد مستوفى‌ 13 ،نفر، شهرك‌ موسى‌ آباد 18 ،7نفر و گلدسته‌ 45 ،نفر نام‌ برد فرهنگ‌ آباديها، 365ش‌، 6.
شهر اسلام‌ شهر: اين‌ شهر كه‌ در اصل‌ روستايى‌ بيش‌ نبود، قاسم‌ آباد شاهى‌ نام‌ داشت‌ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، 0؛ سرشماري‌، نتايج‌ مقدماتى‌، 4. اسلام‌شهر با 92 متر ارتفاع‌ از سطح‌ دريا در 5 و 0 عرض‌ و 1 و 1 طول‌ جغرافيايى‌ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها، 52 در 4 كيلومتري‌ غرب‌ شهر ري‌ قرار گرفته‌ است‌ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ ايران‌، /56.
جمعيت‌ آن‌ در 328ش‌ 83 نفر بود كه‌ بيشتر به‌ زراعت‌ غلات‌، صيفى‌، چغندرقند و ميوه‌ مى‌پرداختند همانجا. سرشماري‌ 335ش‌ نشانگر كاهش‌ جمعيت‌ اين‌ آبادي‌ 81 نفر بود گزارش‌...، . رشد ناگهانى‌ و شتابان‌ جمعيت‌ اين‌ شهر با گسترش‌ بى‌روية شهر تهران‌، و مهاجرتهاي‌ روستايى‌ پس‌ از دگرگونيهاي‌ دهة 340 شمسى‌، و نيز قرار گرفتن‌ آن‌ در محورهاي‌ ارتباطى‌ و واحدهاي‌ صنعتى‌ پيرامون‌ تهران‌، مربوط بوده‌ است‌ حبيبى‌، 3 -7. بدينسان‌، اسلام‌ آباد - كه‌ در آن‌ زمان‌ قاسم‌ آباد ناميده‌ مى‌شد - از 355ش‌ با جمعيت‌ 92 ،0نفر 23 ،0خانوار رسماً به‌ عنوان‌ شهر مطرح‌ شد سرشماري‌، 355ش‌، /ل‌. اين‌ روند رشد پس‌ از آن‌ باشتابى‌ بيشتر ادامه‌ يافت‌ و به‌ دنبال‌ آن‌ در 365ش‌ جمعيت‌ اين‌ شهر تا 29 ،15نفر افزايش‌ يافت‌ سرشماري‌، نتايج‌ تفصيلى‌، 5.
ويژگى‌ بارز جمعيت‌ اسلام‌ شهر جوانى‌ آن‌ است‌، تا جايى‌ كه‌ /1% از ساكنان‌ آن‌ كمتر از 5 سال‌ سن‌ داشته‌اند و نيز تنها /4% از جمعيت‌ آن‌ در همين‌ شهر متولد شده‌اند همان‌، 8 كه‌ نشانگر نسبت‌ بسيار بالاي‌ مهاجرپذيري‌ اين‌ شهر به‌ شمار مى‌رود. ضمناً /0% از جمعيت‌ اين‌ شهر متولد نقاط روستايى‌ بوده‌اند همانجا. /1% از جمعيت‌ 0 ساله‌و بيشتر اين‌شهر شاغل‌بودند كه‌بيشتر در بخش‌صنعت‌و ساختمان‌ 6% به‌ فعاليت‌ اشتغال‌ داشتند. همچنين‌ /% آنان‌ در بخش‌ كشاورزي‌ و شاخه‌هاي‌ مربوط به‌ آن‌ شاغل‌ بودند و بقيه‌ /7% به‌ امور ديگر مى‌پرداختند همانجا. در 365ش‌ 83 ،واحد كارگاهى‌ در اسلام‌ شهر وجود داشت‌ سرشماري‌، نتايج‌ مقدماتى‌، 4 و خانوارهاي‌ مقيم‌ اين‌ شهر در 84 ،2واحد مسكونى‌ معمولى‌، چادر و 68 واحد آلونك‌ مانند زندگى‌ مى‌كردند سرشماري‌، نتايج‌ تفصيلى‌، 9. جمعيت‌ اسلام‌ شهر در 370ش‌ 83 ،30نفر بود سالنامه‌، همانجا.
مآخذ: آمارنامة استان‌ تهران‌ 371ش‌، سازمان‌ برنامه‌ و بودجة استان‌ تهران‌، تهران‌، 372ش‌؛ اعتماد السلطنه‌، محمدحسن‌، مرآة البلدان‌، به‌ كوشش‌ عبدالحسين‌ نوايى‌ و هاشم‌ محدث‌، تهران‌، 368ش‌؛ حبيبى‌، محسن‌، «اسلام‌ شهر، يك‌ مجموعة زيستى‌ كامل‌ يا يك‌ مجموعة زيستى‌ تركيبى‌»، گفتگو، تهران‌، 372ش‌، شم ؛ حمدالله‌ مستوفى‌، نزهةالقلوب‌، به‌ كوشش‌ گ‌. لسترنج‌، ليدن‌، 331ق‌/913م‌؛ سازمان‌ تقسيمات‌ كشوري‌ جمهوري‌ اسلامى‌ ايران‌، وزارت‌ كشور، تهران‌، 374ش‌؛ سالنامة آماري‌ كشور 373ش‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 374ش‌؛ سرشماري‌ عمومى‌ نفوس‌ و مسكن‌ 355ش‌، استان‌ مركزي‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 359ش‌؛ سرشماري‌ عمومى‌ نفوس‌ و مسكن‌ 365ش‌، نتايج‌ تفصيلى‌، شهرستان‌ ري‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 368ش‌؛ سرشماري‌ عمومى‌ نفوس‌ و مسكن‌ 365ش‌، نتايج‌ مقدماتى‌، شهرهاي‌ كشور، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 365ش‌؛ فرهنگ‌ آباديهاي‌ كشور 365ش‌، شهرستان‌ تهران‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 368ش‌؛ فرهنگ‌ آباديهاي‌ كشور، سرشماري‌ عمومى‌ كشاورزي‌ 367ش‌، استان‌ تهران‌، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 370ش‌؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديهاي‌ كشور تهران‌، سازمان‌ جغرافيايى‌ نيروهاي‌ مسلح‌، تهران‌، 370ش‌، ج‌ 8؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ ايران‌ آباديها، استان‌ مركزي‌، دايرة جغرافيايى‌ ستاد ارتش‌، تهران‌، 328ش‌؛ فرهنگ‌ روستايى‌ 365ش‌، كل‌ كشور، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 369ش‌؛ كريمان‌، حسين‌، ري‌ باستان‌، تهران‌، 349ش‌؛ گزارش‌ مشروح‌ حوزة سرشماري‌ تهران‌، وزارت‌ كشور، تهران‌، 337ش‌؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز:
Habibi, M., X Eslamshahr, un nouveau type de banlieue a T E h E ran n , CEMOTI, Paris, 1996, no. 21.
عباس‌ سعيدي‌