اَسْعَدِ بْن‌ِ اَحْمَدِ طَرابْلُسى‌، ابوالفضل‌، نوادة ابوروح‌، قاضى‌ و عالم‌ امامى‌ در سدة و اوايل‌ سدة ق‌/1 و 2م‌. از تاريخ‌ و محل‌ تولد وي‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. او شاگرد ابن‌ برّاج‌ د 81ق‌، فقيه‌ مشهور امامى‌ و همچنين‌ جانشين‌ وي‌ بوده‌ است‌، از اين‌رو مى‌توان‌ گفت‌ كه‌ در 81ق‌ دست‌ كم‌ در سنين‌ ميان‌ سالى‌ بوده‌ است‌ نك: ذهبى‌، سير...، 9/99؛ صفدي‌، /0.
وي‌ پس‌ از ابن‌ براج‌ فقيه‌ اماميه‌ و به‌ تعبير صفدي‌ همانجا «رأس‌ الشيعه‌» در شام‌ بوده‌، و به‌ تدريس‌ اشتغال‌ داشته‌ است‌. او همچنين‌ پس‌ از ابن‌ براج‌، متصدي‌ منصب‌ قضاي‌ طرابلس‌ بوده‌ است‌ ابن‌ حجر، /86، از اين‌رو مى‌توان‌ گفت‌ كه‌ اسعد در دورة حكومت‌ جلال‌الملك‌ ابوالحسن‌ ابن‌ عمار حك 64-94ق‌ به‌ اين‌ منصب‌ رسيده‌ است‌ نيز نك: ذهبى‌، ميزان‌...، /10. وي‌ در بلاد مختلف‌ شام‌: طرابلس‌، فلسطين‌ و دمشق‌ در ميان‌ اماميه‌ مشهور و چنانكه‌ گذشت‌ پس‌ از ابن‌ برّاج‌ مفتى‌ ايشان‌ بوده‌ است‌ ابن‌ حجر، همانجا.
اسعد گويا در دارالعلمى‌ كه‌ جلال‌ الملك‌ در طرابلس‌ تأسيس‌ كرده‌ بود، صاحب‌ مقام‌ بود و به‌ احتمال‌ قوي‌ تدريس‌ مى‌نمود و چنانكه‌ گفته‌اند، به‌ شاگردان‌ از سوي‌ جلال‌الملك‌ شهريه‌ تقسيم‌ مى‌كرد ابن‌ خياط، 21-22.
به‌ گزارش‌ ذهبى‌ سير، 9/99، اسعد مدتى‌ در صيدا سكنى‌ داشت‌، تا آنكه‌ صليبيان‌ آنجا را به‌ تصرف‌ خويش‌ در آوردند و او در آنجا به‌ قتل‌ آمد. چنانكه‌ ابن‌ اثير گزارش‌ كرده‌، تصرف‌ صيدا از سوي‌ صليبيان‌ در 04ق‌ واقع‌ شده‌ بود 0/79، در حالى‌ كه‌ مورخ‌ امامى‌ مذهب‌، ابن‌ ابى‌ طى‌ احتمال‌ داده‌ است‌ كه‌ وي‌ به‌ هنگامى‌ كه‌ در 94ق‌ نك: ياقوت‌، /81 صليبيان‌ حيفا را تصرف‌ كردند، كشته‌ شده‌ باشد، چرا كه‌ وي‌ مدتى‌ پيش‌ از آن‌ به‌ آنجا رفته‌ و كتابخانه‌اي‌ كه‌ بيش‌ از هزار جلد كتاب‌ داشت‌، فراهم‌ كرده‌ بود. همچنين‌ در گزارش‌ ديگري‌ آمده‌ است‌ كه‌ وي‌ به‌ دمشق‌ رفته‌ و در آنجا وفات‌ يافته‌ است‌ ابن‌حجر، همانجا.
گفته‌اند كه‌ اسعد مردي‌ متعبد و زاهد بود و شبها اندكى‌ بيش‌ نمى‌خوابيد و به‌ تهجد مشغول‌ مى‌شد ذهبى‌، سير، ميزان‌، نيز صفدي‌، همانجاها؛ ابن‌ حجر، /86-87. نيز گزارش‌ شده‌ كه‌ وي‌ گاه‌ در حضور ابن‌ عمار با فقهاي‌ ديگر مذاهب‌ و گاه‌ با خود وي‌ مناظره‌ و بحث‌ علمى‌ مى‌كرده‌ است‌ صفدي‌، ابن‌ حجر، همانجاها.
از شاگردان‌ وي‌ اسعد بن‌ عمر بن‌ مسعود جبلى‌ را برشمرده‌اند ابن‌ حجر، /87.
كتابهاي‌ وي‌ كه‌ همگى‌ از ميان‌ رفته‌، از اين‌ قرار بوده‌ است‌: . البراهين‌، . البيان‌ فى‌ حقيقة الانسان‌، . التبصرة فى‌ معرفة المذهبين‌ الشافعية و الامامية، . التبيان‌ بيننا و بين‌ النعمان‌، . عيون‌ الادلة فى‌ معرفة الله‌، . الفرائض‌، . مسألة الفقاع‌، . المقتبس‌ فى‌ الخلاف‌ بيننا و بين‌ مالك‌ بن‌ انس‌، . المناسك‌، 0. النور فى‌ عبادة الايام‌ و الشهور ذهبى‌، سير، 9/00؛ صفدي‌، همانجا؛ ابن‌ حجر، /86. چنانكه‌ پيداست‌ وي‌ در علم‌ كلام‌ و فقه‌، خاصه‌ خلاف‌ آثاري‌ نوشته‌ بوده‌ كه‌ خود نشان‌ از تبحر وي‌ در اين‌ دو علم‌ دارد.
مآخذ: ابن‌ اثير، الكامل‌؛ ابن‌ حجر عسقلانى‌، احمد، لسان‌ الميزان‌، حيدرآباد دكن‌، 390ق‌/971م‌؛ ابن‌ خياط، احمد، ديوان‌، به‌كوشش‌ خليل‌ مردم‌ بك‌، دمشق‌، 377ق‌/958م‌؛ ذهبى‌، محمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط، بيروت‌، 405ق‌/984م‌؛ همو، ميزان‌ الاعتدال‌، به‌كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، قاهره‌، 963م‌؛ صفدي‌، خليل‌، الوافى‌ بالوفيات‌، به‌كوشش‌ يوزف‌ فان‌ اس‌، بيروت‌، 401ق‌/ 981م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌ . حسن‌ انصاري‌
ب‌
ن‌ * * ب‌
ن‌ * * ب‌