اَبوالحَجّاجِ نِيْشابوري،يوسف بن احمد،رياضي‌دان ايراني.بروكلمان نام پدر وي را يك جا سليمان(GAL,S,II/296)و جاي ديگر احمد(همان،II/1025)آورده است كه دومي درست‌تر مي‌نمايد(نكـ:GAS,V/313؛زوتر،199؛ورهووه،54؛قرباني73).از زندگي وي هيچ آگاهي در دست نيست.ورهووه احتمال داده كه وي در سدة 4ق/10م مي‌زيسته است(همانجا).
آثار:از ابوالحجاج نيشابوري فقط يك اثر به زبان عربي به نام بلوغ الطِلاب الي الحقائق في علم الحساب باقي مانده كه سزگين در نام كتاب به جاي طلاب(=مطالبه و بازجست)،طُلّاب آورده است(نكـ:GAS،همانجا؛قس:زوتر،ورهووه،قرباني،GAL,S،همانجاها).نسخة موجود اين كتاب در 843ق/1439م كتابت شده و مشتمل بر 3 مقاله در علم حساب است:
الف ـ«في ما يحتاج اليه المتعلمون من الحساب الهتدي من الضرب و القسمة و الجذر و غير ذلك».در اين مقاله نحوة محاسبات مختلف از قبيل ضرب،تقسيم و جذر مورد بحث قرار گرفته است.
ب ـ«في ضرب الاعداد و قسمتها و ما يحتاج اليه اصحاب التخوت و موازين الاعمال المتقدمة في المقالة الاولي».اين مقاله دربارة استفاده از«تخت و تراب»در محاسبات و نيز آزمون درستي محاسبات انجام شده،تهيه شده است(نكـ:قرباني،همانجا،حاشية2و3).
ج ـ«في غرائب]الحساب[الهندي طرائفه و مُلَح اعماله».اين مقاله دربارة شگفتيهاي اعداد و بازي با آنها تنظيم شده است(همو،73ـ74).اين نسخه در كتابخانة دانشگاه ليدن به شمارة780 نگاهداري مي‌شود(ورهووه،همانجا).
مآخذ:قرباني،ابوالقاسم،زندگي‌نامة رياضي‌دانان دورة اسلامي،تهران،1365ش؛نيز:
GAL,S;GAS;Suter,Heinrich,Die Mathematiker und Astronomen der Araber und ihre werke,Leipzig,1900;voorhoeve.
يونس كرامتي