اِبْنِ‌ناجی، ابوالفضل، قاسم‌بن عیسی‌بن تنوخی قیروانی (762-837 یا 839ق/1361-1434 یا 1435م)، فقیه و قاضی. کنیۀ او را باباتنبکتی (ص 223) و حفناوی (1/92)، ابوالقاسم نیز ضبط کرده‌اند. از وصیت‌نامه‌ای که از او بر جای مانده و نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ جامع قیروان وجود دارد، معلوم می‌شود که ابن‌ناجی احتمالاً تا 839ق در قید حیات بوده است (نک‍ : زرکلی، 5/179). وی در قیروان متولد شد و در همانجا پرورش یافت. قرآن را نزد ابومحمد عبدالسلام صفاقسی و عمویش خلیفه‌بن ناجی فرا گرفت (شبوح، و) و از محضر استادانی چون ابومحمد شبیبی و ابن‌عرفه و نیز از ابومهدی غبرینی، برزالی، قاضی یعقوب زغبی، قاضی قاسم قسنطینی، ابوالقاسم سلاوی و دیگران بهره برد (باباتنبکتی، همانجا؛ ابن‌مریم، 149؛ حفناوی، 1/92-93). وی از عبداللُه بن عبدالسلام باجی و ادیب نحوی ابوعلی حسین‌بن محمد طبلی و از محمدبن خلفۀ اُبی و محمد زیانی(وزیر سراج، 1(2)/518، 520، 1(3)/687، 703) حدیث نقل کرده است. او مدتی در باجه، جربه و قیروان و نیز چندی در شهرهای اُربُض، سوسه، قابس، تبِسّه به کار قضا اشتغال یافت (باباتنبکتی، ابن‌مریم، همانجاها؛ EI2, S).
از آثار وی زیادات علی معالم‌الایمان (زرکلی، همانجا)، تعلیقه‌ای است بر معالم‌الایمان فی معرفه اهل القیروان تألیف عبدالرحمن‌بن محمد دباغ (GAL, S, I/337) که همراه آن کتابدر 1320ق/1902م در تونس به چاپ رسیده و بار دیگر در 1968م به کوشش ابراهیم شبوح در مصر منتشر گردیده است؛ شرح علی رساله ابی‌زید القیروانی، که همراه شرح دیگری از احمدبن عیسی برنسی فاسی معروف به زروق در 1330ق/1911م و بار دیگر در 1333ق در مصر به چاپ رسیده است؛ شرح المدوّنه، که ظاهراً تاکنون به چاپ نرسیده است (باباتنبکتی، زرکلی، همانجاها)؛ شرح صغیرالمدونه (فاسی، 1/327، 3/215). آثار دیگری هم به وی منسوب است، چون شرح رساله‌الشافعی فی‌الفقه علی مذهبه (حاجی خلیفه، 1/873)، المذهّب یا المهذّب (ابن‌مریم، باباتنبکتی، همانجاها)، مشارق انوارالقلوب (زرکلی، همانجا) و شرح‌الجلاب (باباتنبکتی، 1/92).

مآخذ: ابن‌مریم، محمدبن محمد، البستان، الجزایر، 1326ق؛ باباتنبکتی، احمد، ذیل‌الابتهاج، همراه الدیباج المذهب ابن‌فرحون، قاهره، 1351ق؛ حاجی خلیفه، کشف؛ حفتاوی، محمد، تعریف الخلف، قاهره، 1355ق، زرکلی، اعلام؛ شبوح، مقدمه بر معالم الایمان فی معرفه اهل القیروان دباغ، قاهره، 1968م؛ فاسی، محمدعابد، فهرس مخطوطات خزانه القرویین، دارالبیضاء، 1399ق/1979م؛ وزیر سراج، محمد، الحلل السندسیه، تونس، 1970م؛ نیز:

EI2, S; GAL, S.
قهار مقیمی