اِبْن‌ِ مَسعود، ابوالفضائل‌ حسام‌الدين‌ احمد بن‌ على‌، مصنف‌ كتاب‌ مراح‌ الارواح‌ در علم‌ صرف‌. از زندگى‌ وي‌ اطلاعى‌ در دست‌ نيست‌. سيوطى‌ (1/347) نيز صريحاً به‌ اين‌ امر اشاره‌ كرده‌ است‌. ولى‌ به‌ قرينة شروحى‌ كه‌ بر كتاب‌ وي‌ نوشته‌اند، مى‌توان‌ حدس‌ زد كه‌ او در سدة 7ق‌ مى‌زيسته‌ و نظر مدرس‌ (8/205) كه‌ او را از علماي‌ قرن‌ 8 يا اوايل‌ قرن‌ 9ق‌ دانسته‌اند، نادرست‌ است‌. ابن‌ مسعود شهرت‌ خود را مديون‌ تنها اثر موجودش‌ كتاب‌ مراح‌ الارواح‌ است‌ كه‌ مورد توجه‌ و اقبال‌ بوده‌ و به‌ صورت‌ كتاب‌ درسى‌ درآمده‌ است‌. طاش‌ كوپري‌زاده‌ كه‌ خود مختصر كتاب‌ مراح‌ را به‌ عنوان‌ يك‌ متن‌ آموزشى‌ فراگرفته‌ ( الشقائق‌، 553) آن‌ را براي‌ آغاز كار مبتديان‌ در علم‌ صرف‌، مفيد وصف‌ كرده‌ است‌ (همو، مفتاح‌، 1/120). اين‌ اثر بارها در ايران‌، تركيه‌ و لبنان‌ به‌ صورت‌ مستقل‌ يا همراه‌ برخى‌ شروح‌ آن‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌. براي‌ نمونه‌ مى‌توان‌ به‌ چاپ‌ استانبول‌ در 1404ق‌/1984م‌ اشاره‌ كرد. از ديگر چاپهاي‌ كتاب‌ مى‌توان‌ از چاپ‌ بولاق‌ (1244، 1282ق‌)، هند (1267ق‌) و تهران‌ (1274، 1280ق‌) نام‌ برد.
مشهورترين‌ شروحى‌ كه‌ بر اين‌ اثر نگاشته‌ شده‌، عبارت‌ است‌ از: 1. مَلاح‌ُ الاَرواح‌، از بدرالدين‌ عينى‌؛ 2. فتح‌ الفتاح‌ فى‌ شرح‌ المراح‌، از تاج‌الدين‌ عبدالوهاب‌ بن‌ ابراهيم‌ شافعى‌ (د 655ق‌)؛ 3. شرح‌ شمس‌الدين‌ احمد مشهور به‌ «ديكقوز»؛ 4. الافتتاح‌، از حسن‌ پاشا (براي‌ ديگر شروح‌، نك: حاجى‌ خليفه‌، 2/1651؛ طاش‌ كوپري‌زاده‌، الشقائق‌ النعمانية، 32، 211، 213؛ .(GAL,S,II/14
مآخذ: حاجى‌ خليفه‌، كشف‌؛ زركلى‌، اعلام‌؛ سيوطى‌، بغيةالوعاة، به‌ كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1384ق‌/1964م‌؛ طاش‌ كوپري‌ زاده‌، احمد، الشقائق‌ النعمانية، به‌ كوشش‌ احمد صبحى‌ فرات‌، استانبول‌، 1405ق‌/1985م‌؛ همو، مفتاح‌ السعادة، حيدرآباد دكن‌، 1328ق‌؛ مدرس‌، محمد على‌، ريحانة الادب‌، تبريز، 1346ش‌؛ نيز: GAL,S.
ناهيد ظفري‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا