اِبْن‌ِ فَصيح‌، ابوطالب‌ فخرالدين‌ احمد بن‌ على‌ بن‌ احمد همدانى‌ كوفى‌ (680 -26 شعبان‌ 755ق‌/1281- 15 سپتامبر 1354م‌)، فقيه‌ حنفى‌، شاعر و اديب‌. به‌ سبب‌ اقامت‌ و تدريس‌ در شهرهاي‌ بغداد و دمشق‌ او را بغدادي‌ و دمشقى‌ نيز خوانده‌اند (ابن‌ رافع‌، الوفيات‌، 2/172؛ حسينى‌، 4/165). وي‌ در كوفه‌ ديده‌ به‌ جهان‌ گشود و در همانجا به‌ آموختن‌ فقه‌ و ادبيات‌ پرداخت‌ (حسينى‌، همانجا؛ ابن‌ رافع‌، تاريخ‌، 34) و قرائت‌ هفتگانه‌ را نزد ابن‌ صبّاغ‌ و على‌ بن‌ سعد ديوانى‌ آموخت‌ (ابن‌ جزري‌، 1/84؛ ابن‌ رافع‌، همانجا). در بغداد از ابن‌ عبدالحق‌، ابن‌ دواليبى‌ و ابن‌ صباغ‌ حديث‌ شنيد و اسماعيل‌ بن‌ طبّال‌ و ديگران‌ به‌ او اجازة روايت‌ دادند (همان‌، 123-124؛ ابن‌ حجر، 1/241؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، المنهل‌، 1/373). وي‌ در عراق‌ مدتى‌ در آرامگاه‌ ابوحنيفه‌ به‌ تدريس‌ اشتغال‌ داشت‌ (تميمى‌، 1/396-397؛ ابن‌ رافع‌، همان‌، 34- 35)، سپس‌ به‌ دمشق‌ رفت‌. در آنجا مورد تفقد و اكرام‌ طنبغا امير شام‌ قرار گرفت‌ و به‌ افتاء و مناظره‌، و تدريس‌ در مدارس‌ قَصّاعين‌ و ريحانيه‌ پرداخت‌ (حسينى‌، همانجا؛ ابن‌ حجر، 1/240) و در 750ق‌/1349م‌ به‌ حج‌ رفت‌ (همانجا). از شاگردان‌ ابن‌ فصيح‌ مى‌توان‌ ابن‌ وهبان‌ و ابن‌ اَدَمى‌ را نام‌ برد (ابن‌ قطلوبغا، 39؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 3/495). وي‌ شعر نيز مى‌سرود و بسياري‌ از موضوعات‌ و كتب‌ فقهى‌ را به‌ نظم‌ درآورد. پاره‌هايى‌ از اشعار وي‌ به‌ صورت‌ پراكنده‌ در منابع‌ (ابن‌ حجر، 1/241؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، همان‌، 1/373-374؛ همو، النجوم‌، 10/298) آمده‌ است‌. مرگ‌ ابن‌ فصيح‌ در دمشق‌ اتفاق‌ افتاد (ابن‌ رافع‌، الوفيات‌، 2/172-173؛ ابن‌ قطلوبغا، 13).
برخى‌ از آثار وي‌ به‌ شرح‌ زير به‌ صورت‌ خطى‌ در كتابخانه‌ها موجود است‌: 1. حل‌ الرموز، قصيده‌اي‌ است‌ لاميه‌ در قرائات‌ سبع‌ نظير قصيدة شاطبيه‌ كه‌ در آن‌ به‌ نام‌ قُرّاء تصريح‌ شده‌ است‌ (نك: ابن‌ جزري‌، همانجا)، نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانة لاله‌لى‌ تركيه‌ موجود است‌ (نك: )؛ GAL,S,II/211 2. مستحسن‌ الطرائق‌ فى‌ نظم‌ كنز الدقائق‌، چنانكه‌ از نامش‌ پيداست‌، همان‌ كتاب‌ كنز الدقائق‌ نَسَفى‌ است‌ در فقه‌ كه‌ ابن‌ فصيح‌ آن‌ را به‌ نظم‌ درآورده‌، اين‌ منظومه‌ توسط نورالدين‌ على‌ بن‌ غانم‌ مقدسى‌ با نام‌ اوضح‌ رمز على‌ نظم‌ الكنز شرح‌ شده‌ است‌ ( آلوارت‌، شم 4587 ، 4586 ؛ ويد، شم 904 ؛ ازهريه‌، 2/269؛ زركلى‌، 1/175، 5/12)؛ 3. نظم‌ منار الانوار، همان‌ منار الانوار نسفى‌ است‌ در اصول‌ فقه‌ كه‌ در 903 بيت‌ به‌ نظم‌ درآمده‌ و نسخه‌اي‌ از آن‌ در مكتبة العربية دمشق‌ موجود است‌ (نك: زركلى‌، 1/175). در مورد ديگر آثار وي‌ (نك: ابن‌ رافع‌، تاريخ‌، 35؛ ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم‌، 10/297- 298؛ ابن‌ قطلوبغا، 13؛ تميمى‌، 1/398).
مآخذ: ابن‌ تغري‌ بردي‌، يوسف‌، المنهل‌ الصافى‌، به‌ كوشش‌ احمد يوسف‌ نجاتى‌، قاهره‌، 1375ق‌/1956م‌؛ همو، النجوم‌؛ ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهاية، به‌ كوشش‌ برگشترسر، قاهره‌، 1351ق‌/1932م‌؛ ابن‌ حجر، احمد، الدرر الكامنة، حيدرآباد دكن‌، 1392ق‌/1972م‌؛ ابن‌ رافع‌، محمد، تاريخ‌ علماء بغداد، به‌ كوشش‌ عباس‌ العزاوي‌، بغداد، 1357ق‌/1938م‌؛ همو، الوفيات‌، به‌ كوشش‌ صالح‌ مهدي‌ عباسى‌، بيروت‌، 1402ق‌/1982م‌؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، ابوبكر، التاريخ‌، به‌ كوشش‌ عدنان‌ درويش‌، دمشق‌، 1977م‌؛ ابن‌ قطلوبغا، قاسم‌، تاج‌ التراجم‌، بغداد، 1962م‌ ازهريه‌، فهرست‌؛ تميمى‌، تقى‌الدين‌، الطبقات‌ السّنية، به‌ كوشش‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، رياض‌، 1403ق‌/ 1983م‌؛ حسينى‌، محمد، ذيول‌ العبر، به‌ كوشش‌ محمد سعيد زغلول‌، بيروت‌، 1405ق‌/ 1985م‌؛ زركلى‌، اعلام‌؛ نيز:
Ahlwardt; GAL,S; Vajda, G., Catalogue des manuscrits arabes H la Biblioth I que nationale, Paris, 1978.
ابوالفضل‌ بيرجندي‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا