اِبْن‌ِ عَدي‌ّ، ابواحمد عبدالله‌بن‌ عدي‌ بن‌ عبدالله‌ جرجانى‌ (277- 365ق‌/890 -976م‌)، رجالى‌ و محدّث‌. او را ابن‌ قطّان‌ نيز خوانده‌اند (سهمى‌، 266؛ سمعانى‌، 3/238؛ ذهبى‌، تذكره‌، 3/940؛ قس‌: ياقوت‌، 2/52) و از آنجا كه‌ اصل‌ وي‌ از گرگان‌ بود، جرجانى‌ نيز خوانده‌ شده‌ است‌ (سمعانى‌، همانجا).
ابن‌ عدي‌ در 13 سالگى‌ فراگيري‌ حديث‌ را نزد ابوحفص‌ سعدي‌ نخستين‌ شيخ‌ خويش‌، آغاز كرد (سهمى‌، 267) و در طول‌ زندگانيش‌ از مشايخ‌ بسياري‌ بهره‌ جست‌ كه‌ شمار آنان‌ را بيش‌ از هزار تن‌ ياد كرده‌اند (ابن‌ عماد، 3/51)، از آن‌ جمله‌ محدّثان‌ سرشناسى‌ مانند، بخاري‌، نسايى‌، ابويعلى‌ موصلى‌، ابوبكر ابن‌ ابى‌ شيبه‌، ابن‌ ابى‌ داوود سجستانى‌ و طحاوي‌ شايان‌ ذكرند (نك: ابن‌ عدي‌، جم). از راويان‌ و شاگردان‌ او نيز مى‌توان‌ به‌ حمزة بن‌ يوسف‌ سهمى‌ (سهمى‌، 266- 268)، ابوطالب‌ يحيى‌ بن‌ حسين‌ (ابوطالب‌، 46، 144، 165)، ابوالعباس‌ ابن‌ عقده‌ كه‌ هم‌ از مشايخ‌ و هم‌ از راويان‌ اوست‌ (ياقوت‌، همانجا) و نيز ابوحامد اسفراينى‌ (ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، 1/173) اشاره‌ كرد. وي‌ كثير السفر بود و در پهنة جغرافيايى‌ وسيعى‌ بين‌ خراسان‌ و مصر، در شهرهايى‌ همچون‌ سمرقند، بخارا، بغداد، كوفه‌، بصره‌، موصل‌، حمص‌، حلب‌، دمشق‌، صيدا، بعلبك‌، اسكندريه‌ و مصر حديث‌ شنيده‌ و حديث‌ گفته‌ است‌ (سهمى‌، 267؛ ابوطالب‌، جم؛ ياقوت‌، سمعانى‌، همانجاها؛ ابن‌ عدي‌، 1/156، 188، 4/1354، جم). وي‌ در زادگاه‌ خود گرگان‌ درگذشت‌ (سهمى‌، 266؛ ياقوت‌، 2/53).
ابن‌ عدي‌ شهرت‌ خود را در علم‌ رجال‌ بيشتر مرهون‌ تأليف‌ كتاب‌ الكامل‌ فى‌ ضعفاءِ الرجال‌ است‌. به‌ نظر دارالقطنى‌ الكامل‌ ابن‌ عدي‌ از ارزشمندترين‌ كتابهاي‌ تأليف‌ شده‌ در زمينة ضعفاست‌ (سهمى‌، 267). او در الكامل‌ تمامى‌ كسانى‌ را كه‌ به‌ نحوي‌ - هر چند اندك‌ - تضعيف‌ شده‌اند، آورده‌ و در پايان‌ هر شرح‌ حال‌، نظري‌ را كه‌ مورد قبول‌ خود اوست‌، ذكر كرده‌ است‌ (نك: 1/15). تضعيف‌ برخى‌ از سرشناسان‌ اهل‌ سنّت‌ چون‌ ابوحنيفه‌ (نك: ابن‌ عدي‌، 7/2472-2479) و تقويت‌ برخى‌ از رجال‌ شيعه‌ چون‌ جعفر بن‌ سليمان‌ ضبعى‌ (همو، 2/567، 572) نشان‌ مى‌دهد كه‌ او تا حدودي‌ از اعمال‌ تعصبات‌ مذهبى‌ در آراء خود دوري‌ مى‌جسته‌ است‌.
آراء و نقل‌ قولهاي‌ ابن‌ عدي‌ در اين‌ كتاب‌ مورد استفادة آثار رجالى‌ متأخر چون‌ تهذيب‌ التهذيب‌ الكمال‌ مزّي‌ (1/258، 266، جم)، ميزان‌ الاعتدال‌ ذهبى‌ (1/2، 8، جم)، لسان‌ الميزان‌ ابن‌ حجر (1/23، 63، جم) و تهذيب‌ التهذيب‌ِ همو (2/104، 182، جم) قرار گرفته‌ است‌. كتاب‌ الكامل‌ علاوه‌ بر اين‌، به‌ عنوان‌ يك‌ منبع‌ حديثى‌ در جوامع‌ حديثى‌ چون‌ الجامع‌ الصغير سيوطى‌ (1/3، 50، جم)، جامع‌ الاحاديث‌ِ همو (1/475، 480، جم)، كنوز الحقائق‌ مناوي‌ (1/4، 63، جم) و همچنين‌ كتب‌ تفسير روايى‌ مثل‌ الدّر المنثورِ سيوطى‌ (1/23، 129، جم) مورد استفاده‌ قرار گرفته‌ است‌. قابل‌ ذكر است‌ كه‌ ابن‌ عدي‌ از راويان‌ كتاب‌ اشعثيّات‌، يكى‌ از منابع‌ حديثى‌ متقدم‌ شيعه‌ به‌ شمار مى‌رود (نك: ابن‌ عدي‌، 6/2303؛ ابوطالب‌، 165).
آثار: الكامل‌ فى‌ ضعفاء الرجال‌، كه‌ به‌ اهميت‌ آن‌ اشاره‌ شد. مقدمة اين‌ اثر اول‌ بار به‌ كوشش‌ صبحى‌ سامرايى‌ در 1977م‌ در بغداد منتشر شد و متن‌ كامل‌ آن‌ در 1404ق‌/1984م‌ و مجدداً در 1405ق‌/ 1985م‌ به‌ كوشش‌ گروهى‌ از محققان‌ در 7 مجلد در بيروت‌ به‌ چاپ‌ رسيد؛ 2. اسامى‌ من‌ روي‌ عنهم‌ البخاري‌ كه‌ نسخه‌اي‌ خطى‌ از آن‌ در كتابخانة ظاهرية دمشق‌ موجود است‌ (ظاهريه‌، 1/316)؛ 3. اسماء الصحابة، كه‌ نسخه‌اي‌ از آن‌ در مدينه‌ موجود است‌ I/199) .(GAS,
مآخذ: ابن‌ حجر، احمد، تهذيب‌ التهذيب‌، حيدرآباد دكن‌، 1325ق‌؛ همو، لسان‌ الميزان‌، حيدرآباد دكن‌، 1330ق‌؛ ابن‌ عدي‌، عبدالله‌، الكامل‌ فى‌ ضعفاء الرّجال‌، بيروت‌، 1985م‌؛ ابن‌ عماد، عبدالحى‌، شذرات‌ الذهب‌، قاهره‌، 1350ق‌؛ ابن‌ قاضى‌ شهبه‌، ابوبكر، طبقات‌ الشافعية، به‌ كوشش‌ عبدالعليم‌ خان‌، بيروت‌، 1407ق‌/ 1987م‌؛ ابوطالب‌ يحيى‌، بسير المطالب‌، بيروت‌، 1395ق‌/1975م‌؛ ذهبى‌، محمد، تذكرة الحفاظ، حيدرآباد دكن‌، 1333-1334ق‌؛ همو، ميزان‌ الاعتدال‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، قاهره‌، 1382ق‌/1963م‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، حيدرآباد دكن‌، 1383ق‌/1963م‌؛ سهمى‌، حمزه‌، تاريخ‌ جرجان‌، بيروت‌، 1407ق‌/1987م‌؛ سيوطى‌، جامع‌ الاحاديث‌، به‌ كوشش‌ عباس‌ احمد صقر و احمد عبدالجواد، دمشق‌، مطبعة هاشم‌ الكتبى‌؛ همو، الجامع‌ الصغير، قاهره‌، 1373ق‌/1954م‌؛ همو، الدر المنثور، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ ظاهريه‌، خطى‌، (مجاميع‌)؛ مزي‌، يوسف‌، تهذيب‌ الكمال‌، به‌ كوشش‌ بشار عواد معروف‌، بيروت‌، 1403ق‌/1983م‌؛ مناوي‌، عبدالرؤف‌، كنوز الحقائق‌، در حاشية الجامع‌ الصغير (نك: سيوطى‌ در همين‌ مآخذ)؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ نيز:
GAS.
مهدي‌ سلماسى‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا