اِبْن‌ِ عاصِم‌، ابوبكر محمد بن‌ محمد بن‌ عاصم‌ قيسى‌ اندلسى‌ غرناطى‌ (760-829ق‌/1359-1426م‌)، اديب‌ و فقيه‌ مالكى‌. ابن‌ عاصم‌ در غرناطه‌ متولد شد. در همان‌ شهر پرورش‌ يافت‌ و علوم‌ را از دو دايى‌ خود ابوبكر ابن‌ جُزَي‌ّ و ابومحمد ابن‌ جزي‌ و نيز از ابواسحاق‌ ابراهيم‌ بن‌ الحاج‌ّ، ابوسعيد بن‌ لُب‌ّ، ابوعبدالله‌ قيجاطى‌، ابوعبدالله‌ ابن‌ علاّق‌، ابوالحسن‌ على‌ بن‌ منصور اشهب‌، ابومحمد عبدالله‌ تلمسانى‌، ابواسحاق‌ شاطبى‌، ابوعبدالله‌ بلنسى‌ و ديگران‌ فراگرفت‌ (بابا تنبكتى‌، 289- 290). فرزندش‌ قاضى‌ ابويحيى‌ مطالب‌ مفصلى‌ دربارة او نوشته‌ كه‌ بابا تنبكتى‌ (همانجا) آن‌ را نقل‌ كرده‌ است‌، اما اين‌ مطالب‌ بيشتر در مدح‌ و ستايش‌ اوست‌ و جز نكاتى‌ معدود اطلاعى‌ از زندگى‌ او به‌ دست‌ نمى‌دهد. گفته‌اند او در آغاز، پيشة صحّافى‌ و كتابفروشى‌ داشته‌ و سرانجام‌ به‌ قاضى‌ القضاتى‌ غرناطه‌ رسيده‌ است‌ (فروخ‌، 6/626). مدتى‌ نيز كاتب‌ (وزير) يوسف‌ ثانى‌، الغنى‌ بالله‌، صاحب‌ غرناطه‌ بوده‌ است‌ (پالنثيا، 429). ابن‌ عاصم‌ علاوه‌ بر پاية رفيعش‌ در فقه‌، در قرائت‌ و ادب‌ نيز مهارت‌ داشته‌ و بيشتر تأليف‌ او به‌ صورت‌ ارجوزه‌ و قصيده‌ است‌. در نحو بين‌ قياس‌ و سماع‌ جمع‌ مى‌كرده‌ و گرايش‌ به‌ رأي‌ بصريان‌ داشته‌ است‌ (بابا تنبكتى‌، 280؛ مقري‌، 7/20).
آثار: از 10 كتاب‌ او كه‌ در منابع‌ آمده‌، 4 اثر زير بر جاي‌ مانده‌ است‌: 1. تحفة الحكّام‌ فى‌ نكت‌ العهود و الاحكام‌، ارجوزه‌اي‌ در فقه‌ مالكى‌ است‌ در 1698 بيت‌. ابن‌ ارجوزه‌ كه‌ به‌ تحفة ابن‌ عاصم‌ و العاصمية نيز معروف‌ است‌، مكرّراً چاپ‌ شده‌ است‌، از جمله‌ چاپى‌ است‌ با ترجمة فرانسوي‌ توسط هودا1 و مارتل‌2 (الجزيره‌ و پاريس‌، 1892-1893م‌) و چاپى‌ ديگر به‌ كوشش‌ برشه‌3 (الجزيره‌، 1958م‌). بر اين‌ رساله‌ كه‌ از مراجع‌ فقه‌ مالكى‌ است‌، گروهى‌ شرح‌ و تفسير نوشته‌اند كه‌ از آن‌ جمله‌ تفسيرهاي‌ محمد بن‌ احمد ميّاره‌ و محمد بن‌ سودة تاودي‌ و على‌ بن‌ عبدالسلام‌ تسولى‌ وعثمان‌ بن‌ مكى‌ تَوْزري‌ را مى‌توان‌ نام‌ برد؛ 2. حدائق‌ الازهار (يا حديقة الازاهر) فى‌ مستحسن‌ الاجوبة و المضحكات‌ و الحكم‌ و الامثال‌ و الحكايات‌ و النوادر (فاس‌، بدون‌ تاريخ‌)؛ 3. مهيع‌ (مرتقى‌) الوصول‌ الى‌ معرفة علم‌ الاصول‌ (فاس‌ بدون‌ تاريخ‌)؛ 4. منظومة فى‌ مبادي‌ء النّحو، نسخة خطى‌ موجود در رباط (علوش‌، 1/356؛ براي‌ اطلاعات‌ بيشتر در مورد آثار او نك: II/341 GAL, .(GAL,S,II/375
مآخذ: بابا تنبكتى‌، احمد، «نيل‌ الابتهاج‌» در حاشية الديباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، 1351ق‌؛ پالنثيا، آنخل‌ گونزالس‌، تاريخ‌ الفكر الاندلسى‌، ترجمة حسين‌ مؤنس‌، قاهره‌، 1955م‌؛ علوش‌ و رجراجى‌، فهرس‌ المخطوطات‌ العربية المحفوظة برباط، مغرب‌، 1954م‌؛ فروخ‌، عمر، تاريخ‌ الادب‌ العربى‌، بيروت‌، 1983م‌؛ مقري‌ تلمسانى‌، احمد، نفح‌ الطيب‌، به‌ كوشش‌ يوسف‌ محمد بقاعى‌، بيروت‌، 1406ق‌/1986م‌؛ نيز:
GAL,S. GAL;
محمدآصف‌ فكرت‌
تايپ‌ مجدد و ن‌ * 1 * زا
ن‌ * 2 * زا