اِبْنِ بَقى، يحيىبنمحمد بنعبدالرحمانسلاوي(510 -563ق/ 117- 1168م)، فقيه، مفسر، اديب، واعظ و شاعر در دورة حكومتمرابطون. ويدر شهر سلا (در مغرب) زادهشد و همانجا نخستينمعلوماترا در زبانعربىو علومدينىكسبكرد (مراكشى، 8/413؛ ابنابار، 372). در آنهنگاممرابطونبر مغربو اندلسحكممىراندند و سلا نيز تحتتسلط خاندانبنو عشرة از نوادگانابراهيمبنمدبر بود (حميري، 197). درستنمىدانيمبهچهعلتابنبقىزادگاهخود را تركگفتهاست. شايد ويدر اواسط عمر رهسپار اندلسشد و در شهر مُرسيهمسكنگزيد. در آنجا با دانشمندانىچونابوالعباسبنجلالو ابنادريسنشستو برخاستكرد تا سرانجامخود در فقهو اصولو تفسير و ادبشهرتيافت. ويدر عينحالبهسرودنشعر نيز پرداخت، اگر چهغالباً شعر او را اندك دانستهاند (مراكشى، ابنابار، همانجاها). اما چنينبهنظر مىرسد كهشغلاصلىاو، موعظهبودهاست(همانجا؛ ضبى، 483) و شايد بههمينمناسبتبود كهمحمد بنسعيد امير مرسيهحقوقىاز براياو معيننمود. چندي بعد، امير حقوقاو را قطعكرد و ابنبقىنهتنها دستتكديبهسويكسىدراز نكرد كهاز پذيرفتنياريديگراننيز سرباز زد. اما اگر قولضبىدرستباشد، ديگر نتوانستبهكار وعظ بازگردد و علتآننيز شايد روابط تيرة او با امير مرسيهبودهباشد. از اينرو بهشغلطبابترويآورد و در اينكار شهرتيافتو زندگىرا با درآمد حاصلاز طبابتگذرانيد (ضبى، 483-484).
با اينهمه، كسىجز ضبىاز چيرگىاو در كار پزشكىسخننگفتهو اثرينيز از او بهجاينماندهاست. از فحوايسخنايننويسندهچنينبرمىآيد كهويزاهديپاكدامنو دانشمنديمتوسط بود. شعرشنيز - بهشهادتآنچهبهجايمانده- اندكمايهاستو گويىاز زبانحرمتشخصاو و معانىزاهدانة ابياتاستكهبرخى، چند بيتىاز اشعار او را نقلكردهاند. از مجموعة آثار او دو قطعهبهجايمانده است. قطعة اولرجزياستدر توحيد كهصفوانبنادريس، معاصر ابنبقى، 11 بيتاز آنرا نقلكردهاست(ص157- 158) و ابياتىاز آنقطعهدر منابعديگر آمدهاست؛ ديگر لاميهاياستدر اظهار اشتياقبهبيتاللهالحرامو آرامگاهپيامبر اكرم(ص) كههمو 16 بيتاز آنرا آوردهاست(ص158) و ابياتىدر منابعديگر.
مرگابنبقىدر شهر مرسيهرخداد و او را در بيرون«باباحمد» بهخاكسپردند.
مآخذ: ابنابار، محمد، التكملة لكتابالصلة، بهكوششآرگون، مادريد، 1915م؛ حميري، محمد، صفة جزيرة الاندلس منالروضالمعطار...، بهكوششلويپرووانسال، قاهره، 1937م؛ صفوانبنادريس، زادالمسافر و غرة محيا الادبالسافر، بهكوششعبدالقادر محداد، بيروت، 1970م؛ ضبى، احمد، بغيةالملتمس، فرانسيسكو كودرا، مادريد، 1884م؛ مراكشى، محمد، الذيلو التكملة الكتابىالموصولو الصلة، بهكوششمحمد بنشريفة، رباط، 1984م. بخشادبياتعرب(رب) 6/8/76
ن* 2 * (رب) 28/8/76