اِبْن‌ِ حاج‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ احمد بن‌ خلف‌ بن‌ ابراهيم‌ تُجيبى‌ (صفر 457-26 صفر 529/ ژانوية 1066- 16 دسامبر 1134)، قاضى‌، محدث‌ و فقيه‌ مالكى‌. وي‌ در عهد يوسف‌ بن‌ تاشفين‌ و پسرش‌ در قرطبه‌1 عهده‌دار منصب‌ قضا بود و اين‌ مقام‌ بين‌ او و رقيبانش‌ دست‌ به‌ دست‌ مى‌شد (ابن‌ بشكوال‌، 2/580 - 581؛ ابن‌ ابى‌ زرع‌، 157؛ مخلوف‌، 132). ابن‌ حاج‌ از احمد بن‌ رزق‌ فقه‌ آموخت‌ و نزد ابومروان‌ عبدالملك‌ ابن‌ سراج‌ ادبيات‌ را فرا گرفت‌ و از ابوعلى‌ غسانى‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ فرج‌، خلف‌ بن‌ مدير خطيب‌ و ديگر محدثان‌ زمان‌ استماع‌ حديث‌ كرد (ابن‌ بشكوال‌، همانجا). وي‌ در حين‌ عبور از مرسيه‌2 به‌ قصد جهاد، ابوعلى‌ صدفى‌ را ملاقات‌ و از او نيز استماع‌ كرد (ابن‌ ابار، المعجم‌، 114). عده‌اي‌ از دانشمندان‌ آن‌ زمان‌ از جمله‌ ابن‌ بشكوال‌، پسرش‌ ابوالقاسم‌ محمد بن‌ ابن‌ حاج‌ (ابن‌ بشكوال‌، همانجا؛ ابن‌ ابار، تكمله‌، 2/518)، ابن‌ خير اشبيلى‌ (ابن‌ خير، 196، جم) و قاضى‌ ابوالفضل‌ عياض‌ (مقري‌، 3/61) نزد او دانش‌ آموخته‌اند (در مورد ديگر شاگردان‌ و راويان‌ وي‌ نك: ضبى‌، 41؛ ابن‌ دحيه‌، 210، 218).
ابن‌ حاج‌ سرانجام‌ روز جمعه‌ به‌ هنگام‌ نماز در مسجد قرطبه‌ كشته‌ شد و جنازه‌اش‌ در مقبرة ام‌ سلمه‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (ابن‌ بشكوال‌، همانجا؛ ابن‌ ابار، المعجم‌، 115). از تاليفات‌ وي‌ نام‌ چند اثر در مآخذ آمده‌ است‌ بدين‌ قرار: نوازل‌ الاحكام‌، كه‌ مهم‌ترين‌ اثر اوست‌ (نباهى‌، 102) و نسخه‌اي‌ خطى‌ از گزيدة آن‌ با عنوان‌ مختصر النوازل‌ در كتابخانة ابن‌يوسف‌ در مراكش‌ نگاهداري‌ مى‌شود (جامعه‌، 5(1)/169)؛ الايجاز و البيان‌، در شرح‌ خطبة صحيح‌ مسلم‌ و كتاب‌ اول‌ آن‌ (كتاب‌ الايمان‌)؛ الكافى‌ فى‌ بيان‌ العلم‌؛ الفهرسة (ابن‌ خير، 196، 216، 225، 434).
مآخذ: ابن‌ ابار، محمد، التكملة لكتاب‌ الصلة، قاهره‌، 1375ق‌/1956م‌؛ همو، المعجم‌، مادريد، 1885م‌؛ ابن‌ ابى‌ زرع‌، على‌، الانيس‌ المطرب‌، رباط، 1972م‌؛ ابن‌ بشكوال‌، خلف‌، كتاب‌ الصلة، قاهره‌، 1966م‌؛ ابن‌ خير اشبيلى‌، محمد، الفهرسة، به‌ كوشش‌ كودرا، سرقسطه‌، 1892م‌؛ ابن‌ دحيه‌، عمر، المطرب‌، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ ابياري‌ و ديگران‌، دمشق‌، 1954م‌؛ جامعه‌، خطى‌؛ ضبى‌، احمد، بغية الملتمس‌ فى‌ تاريخ‌ رجال‌ اهل‌ الاندلس‌، مادريد، 1884م‌؛ مخلوف‌، محمد، شجرة النور الزكية فى‌ طبقات‌ المالكية، بيروت‌، 1349ق‌؛ مقري‌، احمد، ازهار الرياض‌ فى‌ اخبار عياض‌، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ ابياري‌ و ديگران‌، قاهره‌، 1358ق‌/1939م‌؛ نباهى‌، حسن‌، تاريخ‌ قضاة الاندلس‌، قاهره‌، 1948م‌. سعيدالله‌ قره‌بگلو (رب) 20/2/77
ن‌ * 2 * (رب) 10/3/77