اَبْدَعُ الْبَدایِع، کتابی در فن بدیع به زبان فارسی، نوشتۀ میرزا محمدحسین گرگانی، ملقب به شمس‌العلماء، مدیر مدرسۀ علمیه. از کتابهای نسبتاً متأخر در این موضوع است. به گفتۀ خود مؤلف، نگارش آن مصادف با ایام نهضت مشروطیت بوده است و عنوان «سراج البلغاء» (= 1328ق) برای تاریخ نگارش آن پیشنهاد شده که مؤلف نپذیرفته است. نویسنده در مقدمه، ضمن برشمردن امتیازات و ویژگیهای کتاب، به این نکات می‌پردازد: 1. ذکر صنایعی که در کتب قدما نیامده و استنباط و استدراک مولف از آثار منظوم و منثور فارسی است؛ 2. آوردن شواهدی از شعر فارسی برای صنایعی که قبلاً تنها از نظم و نثر عربی برای آنها نمونه آورده می‌شد؛ 3. آوردن آیات قرآنی و درنتیجه پرداختن به ویژگیهای لفظی قرآن به روش مفتاح و تلخیص؛ 4. درج صنایعی که در کتابهایی چون حدایق السحر از نظر دور مانده است و نقد و بررسی امثله و شواهد، چنانکه مناسب مورد و دور از سستی لفظی و معنوی باشد؛ 5. مراعات ترتیب الفبایی در ارائۀ عناوین.
این کتاب از لحاظ جامعیت و اشتمال بر انواع گوناگون صنایع بدیعی و نیز از لحاظ تعدد و تنوع شواهد و امثلۀ فارسی و عربی دارای اهمیت است. مؤلف در تصنیف این کتاب از حدایق السحر رشید وطواط، مفتاح العلوم سکاکی و تلخیص المفتاح خطیب دمشقی، نفحات الازهار عبدالغنی نابلسی، انوار الربیع میرسید علیخان مدنی، قصیدۀ بدیعیه صفی‌الدین حلی و چند قصیده بدیعیه دیگر که در خاتمه کتاب ذکر کرده بهره برده است. ابدع البدایع در 1328ق/1910م در قطع رقعی و در 425 صفحه در تهران چاپ سنگی شده است.
مآخذ: گرگانی، میرزا محمدحسین، ابدع البدایع، تهران، 1328ق، جم‌.
بخش ادبیات