آيين‌ سُخَنْوَري‌، كتابى‌ دربارة سخنوري‌ و فن‌ خطابه‌ و شيوه‌هاي‌ آن‌، همراه‌ با گزيده‌اي‌ از خطابه‌هاي‌ سخنوران‌ مشهور جهان‌ به‌ زبان‌ پارسى‌، نوشتة سياستمدار و دانشمند معاصر ايران‌ محمدعلى‌ فروغى‌ (1256-1321ش‌). اين‌ كتاب‌ در 2 جلد است‌: جلد نخستين‌ در 4 مقاله‌ است‌ و مؤلف‌ آن‌ به‌ بيان‌ كلياتى‌ دربارة فن‌ خطابه‌ و مراحل‌ و اقسام‌ و شرايط آن‌پرداخته‌ است‌. نويسنده‌در اين‌جلد، سخنوري‌را به‌مشاوره‌اي‌ يا سياسى‌، مشاجره‌اي‌ يا قضايى‌، نمايشى‌ يا تشريفاتى‌، علمى‌ و منبري‌ تقسيم‌ كرده‌ و دربارة هر يك‌ از اين‌ اقسام‌ و چگونگى‌ آن‌ به‌ تفصيل‌ سخن‌ گفته‌ است‌. 3 قسم‌ اول‌ اقسامى‌ است‌ كه‌ در كتاب‌ خطابة ارسطو و آثار پيروان‌ او دربارة آنها بحث‌ شده‌ و قسم‌ چهارم‌ (علمى‌) و پنجم‌ (منبري‌) را او خود بر اين‌ اقسام‌ افزوده‌ است‌. وي‌ با احاطه‌اي‌ كه‌ بر آثار ادبى‌ و فلسفى‌ اروپايى‌، اسلامى‌ و ايرانى‌ داشته‌، به‌ خوبى‌ از عهدة تبيين‌ نظريات‌ خود بر آمده‌ و در مواردي‌ نيز براي‌ توضيح‌ مقاصد خود از اشعار سرايندگان‌ پارسى‌ زبان‌ دليل‌ و شاهد آورده‌ است‌.
موضوع‌ جلد دوم‌ تاريخ‌ سخنوري‌ در اروپاست‌. نويسنده‌ بحث‌ خود را از بررسى‌ سخنوري‌ در يونان‌ قديم‌ آغاز كرده‌ و پس‌ از شرحى‌ دربارة سخنوري‌ در روم‌ قديم‌ و در ميان‌ آباي‌ مسيحى‌، رشتة بحث‌ را به‌ اروپاي‌ قرون‌ وسطى‌ و جديد كشانده‌ است‌ و در ذيل‌ هر فصل‌ نمونه‌هايى‌ از خطابه‌هاي‌ سخنوران‌ مشهور تاريخ‌ اروپا، همچون‌ دموستنس‌1، سيسرون‌2، بوسوئه‌3، فنلون‌4 و چند تن‌ ديگر از خطيبان‌ مغرب‌ زمين‌ افزوده‌ است‌. آيين‌ سخنوري‌ در موضوع‌ خود يكى‌ از كتابهاي‌ سودمند زبان‌ پارسى‌ است‌ و خواننده‌ را با سير و تحول‌ اين‌ فن‌ در اروپا آشنا مى‌كند، ولى‌ در فصول‌ مربوط به‌ فن‌ سخنوري‌ در اروپاي‌ جديد تقريباً تنها از سخنوران‌ فرانسه‌ گفت‌ و گو كرده‌ و از كشورهاي‌ ديگر مغرب‌ زمين‌ ذكري‌ به‌ ميان‌ نياورده‌ است‌. دربارة سخنوران‌ ملتهاي‌ شرقى‌ و اسلامى‌ نيز جز اشاراتى‌ كوتاه‌ چيزي‌ در اين‌ كتاب‌ ديده‌ نمى‌شود و نويسنده‌ خود بدين‌ كمبود معترف‌ است‌ (2/261). نثر كتاب‌ همانند ساير آثار محمدعلى‌ فروغى‌، فصيح‌ و روشن‌ و از نمونه‌هاي‌ خوب‌ فارسى‌ نويسى‌ جديد و معاصر به‌ شمار مى‌رود.
جلد اول‌ اين‌ كتاب‌ در 1316ش‌ به‌ سرماية وزارت‌ معارف‌ وقت‌ و جلد دوم‌ در 1318ش‌ در تهران‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ و پس‌ از آن‌ نيز چند بار ديگر در تهران‌ تجديد چاپ‌ شده‌ است‌.
مآخذ: فروغى‌، محمدعلى‌، آيين‌ سخنوري‌، تهران‌، 1316- 1318ش‌.
على‌ آل‌داود