ثَمَرِ نائینی، سید حسین (د 1280 یا 1282ق/1863 یا 1865م)، از سادات طباطبایی نائین، شاعر و تذکره‌نویس دورۀ محمدشاه قاجار. وی با تخلص «ثمر» یا «سمر» شعر می‌سرود و برخی اشعارش نیز در ستایش از محمدشاه است (محمود میرزا، 2/493؛ بقایی، 61). ثمر نائینی در الٰهیات و علوم طبیعی بهره‌ای داشت (گروسی، 509). او از هم‌نشینان شاهزاده احتشام‌الدوله بود (بقایی، همانجا). در تذکره‌ها بیش از این دربارۀ وی سخنی به میان نیامده است؛ همین اندازه‌ دانسته است که شهرت او بیشتر در نگاشتن تذکره‌ای است که به نام خود وی، تذکرۀ ثمر نامیده شده است.
آثـار:
1. تذکرۀ‌ ثمر. این تذکره در شرح حال و آثار 40 تن از شاعران معاصر مؤلف است که در مدحِ صدراعظم، حاج محمدحسین‌خان نظام‌الدولۀ اصفهانی (ملقب به امین‌الدوله و نظام‌الدوله) اشعاری سروده‌اند. تذکره شامل یک مقدمه، دو باب و یک خاتمه است (استوری، I(2)/1338؛ نیز همو، 584؛ منزوی، 3/1868؛ نوایی، 1/6-7):
باب ‌اول ‌در احوال‌ شاعرانی ‌است‌ که به‌ دستور صدراعظم ‌درسوگ سیدالشهدا (ع) مرثیه سروده‌اند. اسامی این شاعران به ترتیب حروف الفبا آمده است که با «الفت» شروع می‌شود و شاعرانی مانند راثی نائینی، خاوری کوزه‌کنانی، طلعت اصفهانی، ظریف اصفهانی، گلشن زنگنه، مجنون اصفهانی، نیاز اصفهانی و عیانی را نیز دربر می‌گیرد (نک‌ : ص 1-130).
باب دوم در احوال شاعرانی است که در مدح صدراعظم ابیاتی سروده‌اند و مهم‌ترین شاعران این باب عبارت‌اند از: اخگر اصفهانی، پروانه تفرشی، تسلیم اصفهانی، رهی اصفهانی، فطرت لرستانی، وصال شیرازی و... (ص 131-265).
ثمر در خاتمۀ کتاب به معرفی و وصف حال خویش و سرودن اشعاری در رثای سیدالشهدا (ع) و همچنین اشعاری در مدح و ثنای صدراعظم نظام‌الدوله پرداخته است (ص 266-290).
تنها نسخۀ این تذکره در کتابخانۀ مجلس شورا موجود است (شورا، 3/153-155). ابن‌یوسف شیرازی به استناد برخی از صفحات کتاب، می‌گوید: نسخه شامل مقدمه‌ای است در سبب تألیف کتاب و اینکه آن را به نام صدراعظم نظام‌الدوله نگاشته است، ولی نسخۀ موجود مقدمۀ مذکور را ندارد. به نظر می‌رسد این نسخه در خاتمه نیز افتادگیهایی داشته باشد (نک‌ : همانجا).
2. دیوان ثمر (سمر)، شامل دیباچه‌ای به سبک دیباچۀ گلستان سعدی است که به نام محمدشاه قاجار (سل‌ 1250-1264ق) ساخته شده است. در این دیوان، ثمر قصایدی به زبانهای عربی و فارسی در ستایش همین سلطان سروده است. تنها نسخۀ خطی این دیوان در کتابخانۀ ملک موجود است (ملک، 2/292-293؛ آقابزرگ، 2 (9)/470).
3. جنگ نثر و نظم، موجود در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، شامل 3 دیباچه و یک قصیده که همگی آنها بی‌نقطه هستند (مرکزی، 17/231).

مآخذ: آقابزرگ، الذریعة؛ استوری، چ. ا. ، «تذکرۀ‌ شعرا»، ترجمۀ تقی بینش، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، مشهد، 1351ش، س 8، شم‌ 4؛ بقایی نائینی، جلال، تذکرۀ سخنوران نائین، تهران، 1361ش؛ ثمر نائینی، تذکرۀ ثمر، نسخۀ خطی موجود در کتابخانۀ مجلس شورا، شم‌ 898؛ شورا، خطی؛ گروسی، محمد فاضل، انجمن خاقان، میکروفیلم شم‌ 646 موجود در کتابخانۀ مرکز؛ محمود میرزا قاجار، سفینة المحمود، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز، 1346ش؛ مرکزی، خطی؛ ملک، خطی؛ منزوی، احمد، فهرستوارۀ کتابهای فارسی، تهران، 1376ش؛ نوایی، عبدالحسین، مقدمه بر حدیقة‌الشعراء احمد دیوان‌بیگی، تهران، 1364ش؛ نیز: Storey, C. A., Persian Literature, London, 1972.
صغرى دودانگه