بَنْدَرِ اِمام‌ْ خُمِيْنى‌، شهري‌ در ساحل‌ خليج‌ فارس‌ در استان‌ خوزستان‌.
اين‌ بندر مركز بخشى‌ به‌ همين‌ نام‌ و يكى‌ از شهرهاي‌ چهارگانة شهرستان‌ بندرماهشهر به‌ شمار مى‌رود نشريه‌...، 4 و در 9 و طول‌ شرقى‌ و 0 و 6 عرض‌ شمالى‌ قرار دارد مفخم‌، /1؛ در375ش‌ جمعيت‌ آن‌ 27 ،5نفربوده‌است‌سرشماري‌،نتايج‌، چهل‌ و دو.
بندر امام‌ خمينى‌ از شمال‌ به‌ حومة ماهشهر، از خاور به‌ هنديجان‌، از باختر به‌ شادگان‌ و از جنوب‌ به‌ خليج‌فارس‌ محدود مى‌گردد فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديها...، 9. اين‌ بخش‌ بدون‌ دهستان‌ بوده‌، و تنها اهميت‌ بندري‌ آن‌ موجب‌ گرديده‌ است‌ كه‌ از نظر اداري‌ به‌ صورت‌ بخش‌ شناخته‌ شود فرهنگ‌جغرافيايى‌ايران‌،/1. در 375ش‌، اين‌ بخش‌ از 6 آبادي‌ داراي‌ سكنه‌ تشكيل‌ شده‌ بود كه‌ جمعيت‌ نقاط روستايى‌ آن‌ 41 نفر بوده‌ است‌ سرشماري‌،شناسنامه‌، دوازده‌، چهارده‌.
نام‌گذاري‌: اين‌ بندر در گذشته‌ خورموسى‌ نام‌ داشت‌. در دورة رضاشاه‌ سل 304-320ش‌/925-941م‌ بندر شاهپور ناميده‌ شد ميريان‌، 85؛ اقتداري‌، 46 و در 358ش‌ پس‌ از پيروزي‌ انقلاب‌ اسلامى‌، نام‌ شهر و بخش‌ بندر شاهپور، به‌ بندر امام‌ خمينى‌ تغيير يافت‌ نك: مجموعه‌ قوانين‌...، 60.
ويژگيهاي‌ طبيعى‌: بندر امام‌ خمينى‌ بر زمينهاي‌ هموار كرانة شمالى‌ خورموسى‌ شاخابه‌اي‌ از خليج‌فارس‌ كه‌ به‌ درون‌ خشكى‌ خوزستان‌ راه‌ يافته‌، و در حدود 5 كيلومتري‌ دهانة خور قرار گرفته‌ است‌ سمينار...،4. ژرفاي‌ خورموسى‌ ميان‌ 0 تا 0 متر است‌ و به‌ همين‌ سبب‌، كشتيهاي‌ اقيانوس‌پيما به‌ آسانى‌ مى‌توانند بدان‌ راه‌ يابند سلطانى‌، 15. همة منطقة جنوب‌ جادة 00 كيلومتري‌ بندر امام‌ تا آبادان‌ و بخشى‌ از ناحية شمال‌ آن‌ نمك‌ زار است‌ و ناحية بندري‌ آن‌، بر اثر خاك‌ ريزي‌ به‌ وجود آمده‌ است‌ و به‌ همين‌ سبب‌، هنگام‌ مد كه‌ آب‌ دريا بالا مى‌آيد، بندر به‌ صورت‌ جزيره‌اي‌ در ميان‌ آب‌ قرار مى‌گيرد.
آب‌ و هواي‌ بندر امام‌ خمينى‌ گرم‌ است‌. ميانگين‌ ميزان‌ دما در ماههاي‌ تير و مرداد به‌ 5 و متوسط حداكثر آن‌ در حدود 3 سانتى‌ گراد است‌. كمى‌ رطوبت‌ در ماههاي‌ تابستان‌، تحمل‌ گرماي‌ شديد را ممكن‌ مى‌سازد. ريزش‌ باران‌ به‌ ندرت‌ ديده‌ مى‌شود، ولى‌ شدت‌ آن‌ قابل‌ توجه‌ است‌. معمولى‌ترين‌ بادي‌ كه‌ در منطقه‌ مى‌وزد، باد شمال‌ است‌. در ماههاي‌ مرداد و شهريور گرد و خاكى‌ كه‌ از بيابانهاي‌ ايران‌ و عربستان‌ برمى‌خيزد، ميدان‌ ديد را تا شعاع‌ يك‌ كيلومتر كاهش‌ مى‌دهد سمينار، 4- 5.
پيشينة تاريخى‌: پيشينة اين‌ بندر به‌ سالهاي‌ پايانى‌ پادشاهى‌ مظفرالدين‌ شاه‌ قاجار 313-324ق‌/895-906م‌ مى‌رسد. شهر در آن‌ هنگام‌ به‌ نام‌ خورموسى‌ شناخته‌ مى‌شد و به‌ صورت‌ دهكدة دورافتاده‌اي‌ بود كه‌ تنها شماري‌ ماهيگير كپرنشين‌ را درخود جاي‌ داده‌ بود. اين‌ بندر درنخستين‌ جنگ‌ جهانى‌ 914- 918م‌، توجه‌ دولت‌ بريتانيا را جلب‌ كرد كه‌ به‌ پياده‌ كردن‌ نيرو در آن‌ ناحيه‌ براي‌ مقابله‌ با تركان‌ عثمانى‌ انجاميد؛ زيرا اين‌ دهكده‌ نزديك‌ترين‌ نقطه‌ در برابر نيروهاي‌ ترك‌ در سرزمين‌ عراق‌ بود. پس‌ از عقب‌ نشينى‌ تركها از اروندرود، سپاهيان‌ انگليس‌ نيز آنجا را تخليه‌ كردند و ناوگان‌ خود را به‌ شط العرب‌ بردند. پس‌ از آنكه‌ رضا شاه‌ نيروي‌ دريايى‌ جنوب‌ ايران‌ را بنياد نهاد، اين‌ بندر بار ديگر اهميت‌ يافت‌ و تأسيساتى‌ مانند گمرك‌ و ادارات‌ ديگر در آن‌ داير شد ميريان‌، 84.
در 305ش‌، قانون‌ اجازة ساختمان‌ راه‌آهن‌ خورموسى‌ به‌ بندرگز به‌ تصويب‌ مجلس‌ رسيد كيهان‌، /71 و لنگرگاه‌ خورموسى‌ از ديدگاه‌ فنى‌ به‌ عنوان‌ پايانة جنوبى‌ راه‌آهن‌ برگزيده‌ شد و در آن‌، يك‌ اسكلة چوبى‌ براي‌ تخلية ابزار ساختمان‌ راه‌ آهن‌ و احياناً جنگ‌ افزار نظامى‌ ساخته‌ شد كه‌ آماده‌ براي‌ پهلو گرفتن‌ يك‌ كشتى‌ بزرگ‌ بود. نخستين‌ تأسيسات‌ اين‌ بندر در 310ش‌/931م‌ هم‌زمان‌ با تأسيس‌ بندر بوشهر و گسترش‌ بندر خرمشهر احداث‌ گرديد. در اين‌ سال‌ نخستين‌ پهلوگير، و در 318ش‌ دومين‌ پهلوگير در اسكلة شرقى‌ و در 320ش‌ اسكلة غربى‌ با پهلوگير براي‌ كشتيهاي‌ اقيانوس‌ پيما ساخته‌ شد نك: گزارش‌...، /7، 3. در سپيده‌دم‌ سوم‌ شهريور 320 در جريان‌ دومين‌ جنگ‌ جهانى‌، نيروهاي‌ دريايى‌ انگليس‌ به‌ اين‌ بندر حمله‌ كردند و در آنجا پياده‌ شدند ذوقى‌، 4- 5؛ افشار، /57 - 58؛ لنچوفسكى‌، .169 متفقين‌ پس‌ از اشغال‌ اين‌ بندر، اسكلة ديگري‌ در آن‌ ساختند. پس‌ از 332ش‌، بار ديگر به‌ گسترش‌ آن‌ توجه‌ شد و اسكله‌هاي‌ موجود بازسازي‌، و اسكلة غربى‌ نيز توسعه‌ يافت‌ حامى‌، 487. در 350ش‌ نوسازي‌ تأسيسات‌ بندري‌ آغاز شد و تا 353ش‌ تمام‌ پهلوگيرها تا شمارة 4 كامل‌ گرديد. اين‌ بندر همچنان‌ در حال‌ گسترش‌ است‌ و از سوي‌ سازمان‌ بنادر و كشتى‌رانى‌ ايران‌، طرحهاي‌ كوتاه‌ و بلند مدتى‌ در اين‌ زمينه‌ تهيه‌ گرديده‌ است‌ گزارش‌،/7، 3، 5.
امتيازات‌: اين‌ بندر نسبت‌ به‌ بندرهاي‌ ديگر ايران‌ امتيازاتى‌ دارد كه‌ امروزه‌ آن‌ را به‌ صورت‌ يكى‌ از بزرگ‌ ترين‌ و مهم‌ترين‌ بندرهاي‌ ايران‌ در آورده‌ است‌: . حفاظت‌ خوب‌ در برابر امواج‌؛ . دارابودن‌ حوضچة وسيع‌ و عميق‌ براي‌ لنگراندازي‌ و مانوركشتيها؛ . وجود فضاي‌ مسطح‌ كافى‌ در داخل‌ و اطراف‌ بندر، به‌ همراه‌ يك‌ منطقة آزاد بندري‌؛ .دسترسى‌ مناسب‌ به‌ شهرهاي‌ بزرگ‌ از طريق‌ راه‌ آهن‌، شبكة بزرگ‌ْ راه‌ و فرودگاههاي‌ بين‌المللى‌ آبادان‌ و اهواز همان‌، /4؛ . نزديكى‌ به‌ مهم‌ترين‌ قطب‌ صنعتى‌ كشور پتروشيمى‌ و فولاد اهواز براي‌ تأمين‌ مواد اولية مورد نياز آنها جغرافيا...، 0.
اقتصاد: بندر امام‌ خمينى‌، مهم‌ ترين‌ بندر ايران‌ در نزديكى‌ منتهى‌اليه‌ شمالى‌ خليج‌ فارس‌ است‌ و از ديدگاه‌ تأسيسات‌ و تجهيزات‌ بندري‌ و نيز تردد كالا، بزرگ‌ ترين‌ بندر ايران‌ به‌ شمار مى‌رود و در حال‌حاضر بيش‌ از 0% از كل‌ كالاهاي‌ حمل‌ دريايى‌ ايران‌ از طريق‌ آن‌ است‌ گزارش‌...،همانجا. اين‌ بندر در ماهة نخست‌ 379ش‌ 64 ،82 ،1تن‌تخليه‌ و بارگيري‌ داشته‌،ودرهمين‌مدت‌ 49 ،89،تن‌ كالاي‌ غيرنفتى‌ از آنجا صادر شده‌ است‌ بندر...، 1.
فاصلة بندرامام‌ تا تهران‌، 20 كم، و نزديك‌ترين‌ بندر به‌ پايتخت‌ است‌ كه‌ به‌ آبهاي‌ آزاد راه‌ دارد. تأسيسات‌ صنعت‌ نفت‌ ايران‌ در منطقة اين‌ بندر قرار گرفته‌، و پالايشگاه‌ آبادان‌ در 15كيلومتري‌ آن‌ است‌. اين‌ بندر به‌ علت‌ ويژگيهايى‌ كه‌ دارد، مجتمعهاي‌ بزرگ‌ِ پتروشيمى‌، شركت‌ پتروشيمى‌ رازي‌ و مجتمع‌ پتروشيمى‌ فارابى‌ در آنجا ساخته‌ شده‌ است‌ «بندر امام‌...». افزون‌ بر اين‌ مجتمعها، از 377ش‌ يك‌ منطقة ويژة اقتصادي‌ پتروشيمى‌ كه‌ نخستين‌ منطقة آزاد اقتصادي‌ پتروشيمى‌ ايران‌ به‌ شمار مى‌رود، درشمال‌ اين‌ بندر و در محدوده‌اي‌ به‌ وسعت‌ 00 ،هكتار به‌ وجود آمده‌ است‌ كه‌ هدف‌ از آن‌ دست‌يابى‌ سريع‌ و آسان‌ به‌ دانش‌ روز اين‌ صنعت‌ و بهره‌برداري‌ بهينه‌ از منابع‌ نفت‌ و گاز و مبادلة آزاد فرآورده‌هاي‌ پتروشيمى‌ بوده‌ است‌. در اجراي‌ اين‌ طرحها، مطابق‌ با مقررات‌، سرمايه‌ گذاران‌ خصوصى‌ ايرانى‌ و خارجى‌ مى‌توانند مشاركت‌ داشته‌ باشند سازمان‌ ...، .
بندر امام‌ كشتيهايى‌ را تا ظرفيت‌ 0 هزار تن‌ مى‌تواند بپذيرد. طول‌ مجموع‌ باراندازهاي‌ آن‌ به‌ كم و وسعت‌ انبارهاي‌ آن‌ به‌ 71هزار م مى‌رسد «بندر امام‌». از آنجا كه‌ وضع‌ طبيعى‌ زمينهاي‌ پيرامون‌ بندر براي‌ ايجاد ساختمان‌ مساعد نيست‌، در 2 كيلومتري‌ شمال‌ آن‌ كه‌ «سربندر» ناميده‌ مى‌شود، خانه‌هايى‌ براي‌ كارمندان‌ و كارگران‌ و نيز ساختمانهاي‌ اداري‌ بنا گرديده‌ است‌ امير ابراهيمى‌، 22؛ ميريان‌، 85.
مآخذ: افشار سيستانى‌، ايرج‌، خوزستان‌ و تمدن‌ ديرينة آن‌، تهران‌، 373ش‌؛ اقتداري‌، احمد، خوزستان‌ و كهگيلويه‌ و ممسنى‌، تهران‌، 359ش‌؛ امير ابراهيمى‌، عبدالرضا، خليج‌ فارس‌، تهران‌، پژوهشگاه‌ علوم‌ انسانى‌؛ بندر و دريا، تهران‌، 379ش‌، س‌ 5، شم 5؛ جغرافياي‌ استان‌ خوزستان‌ ضميمة جغرافياي‌ ايران‌، وزارت‌ آموزش‌ و پرورش‌، تهران‌، 364ش‌؛ حامى‌، احمد، «راههاي‌ ايران‌»، ايرانشهر، 343ش‌/ 964م‌، ج‌ ؛ ذوقى‌، ايرج‌، ايران‌ و قدرتهاي‌ بزرگ‌ در جنگ‌ جهانى‌ دوم‌ بخش‌ دوم‌، تهران‌، 368ش‌؛ سازمان‌ منطقة ويژة اقتصادي‌ پتروشيمى‌ راهنماي‌ سرمايه‌ گذاري‌، شركت‌ ملى‌ صنايع‌ پتروشيمى‌ ايران‌، تهران‌؛ سرشماري‌ عمومى‌ نفوس‌ و مسكن‌ 375ش‌، شناسنامة آباديهاي‌ كشور، شهرستان‌ بندر ماهشهر، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 376ش‌؛ سرشماري‌ عمومى‌ نفوس‌ و مسكن‌ 375ش‌، نتايج‌ تفصيلى‌، شهرستان‌ بندر ماهشهر، مركز آمار ايران‌، تهران‌، 376ش‌؛ سلطانى‌ بهبهانى‌، سلطانعلى‌، «بنادر ايران‌ در خليج‌ فارس‌»، خليج‌ فارس‌، ادارة كل‌ انتشارات‌ راديو، تهران‌، 341ش‌، ج‌ ؛ سمينار بررسى‌ عملكرد سال‌ 9 و برنامه‌ريزي‌ سال‌ 0 بندر امام‌ خمينى‌، سازمان‌ بنادر و كشتيرانى‌، تهران‌، 370ش‌؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ آباديهاي‌ كشور آبادان‌، ادارة جغرافيايى‌ ارتش‌، تهران‌، 365ش‌، ج‌ 0؛ فرهنگ‌ جغرافيايى‌ ايران‌ آباديها، استان‌ ششم‌، دايرة جغرافيايى‌ ستاد ارتش‌، تهران‌، 330ش‌؛ كيهان‌، مسعود، جغرافياي‌ مفصل‌ ايران‌، تهران‌، 311ش‌؛ گزارش‌ نهايى‌ طرح‌ جامع‌ بنادر جمهوري‌ اسلامى‌ ايران‌، سازمان‌ بنادر و كشتيرانى‌، تهران‌، 374ش‌؛ مجموعه‌ قوانين‌ و مقررات‌ مربوط به‌ وزارت‌ كشور از آغاز پيروزي‌ انقلاب‌ اسلامى‌ تا پايان‌ سال‌ 369، حوزة معاونت‌ سياسى‌ و اجتماعى‌، تهران‌، 370ش‌؛ مفخم‌ پايان‌، لطف‌ الله‌، فرهنگ‌ آباديهاي‌ ايران‌، تهران‌، 339ش‌؛ ميريان‌، عباس‌، جغرافياي‌ تاريخى‌ خليج‌ و درياي‌ پارس‌، خرمشهر، 353ش‌؛ نشرية دفتر تقسيمات‌ كشوري‌، معاونت‌ سياسى‌ اجتماعى‌ وزارت‌ كشور، تهران‌، 379ش‌، شم ؛ نيز:
Bandar Imam and its Special Petrochemical Economic Zone n , www. npc-international. com/bi-spez1. htm; Lenczowski, G., Russia and the West in Iran, 1918-1948, New York, 1949.
محسن‌ احمدي‌