بُكْسَر، شهري‌ تاريخى‌ در ناحية شاه‌آباد ايالت‌ بيهار در هند. از آنجا كه‌ بسياري‌ از كسانى‌ كه‌ به‌ اعتقاد هندوان‌ سرودهاي‌ ودايى‌ به‌ آنها الهام‌ مى‌شده‌، در اينجا مى‌زيستند، اين‌ شهر را اصلاً ودارگَرْبْه‌ به‌ معناي‌ زهدان‌ِ ودا خوانده‌اند. نام‌ بكسر، به‌ روايتى‌ ديگر برگرفته‌ از واژة اگهسار به‌ معنى‌ پاك‌ كنندة گناه‌ است‌ كه‌ در طى‌ قرون‌ به‌ با گسار و سپس‌ به‌ بكسر تغيير يافته‌ است‌ «فرهنگ‌...»، ؛ IX/248 دي‌، 6 º I/1357 , 2 .EI
بكسر در 5 و 5 عرض‌ شمالى‌ و 3 و 9 طول‌ شرقى‌ در كنار رود گنگ‌ و در نزديكى‌ پتنه‌ قرار گرفته‌ است‌ و بيشتر ساكنان‌ آن‌ مسلمان‌ هستند و اصلاً شهري‌ مذهبى‌ و مقدس‌ بوده‌ است‌ «اطلس‌...»، 2 º بريتانيكا، ؛ II/411 آسياتيكا، ؛ II/535 دي‌، نيز «فرهنگ‌»، همانجاها.
از پيشينة تاريخى‌ بكسر آگاهى‌ درستى‌ در دست‌ نيست‌. بابرنامه‌ نخستين‌ منبع‌ اسلامى‌ است‌ كه‌ در آن‌ نام‌ بكسر ياد شده‌، و آمده‌ است‌ كه‌ اين‌ شهر با لَكنور، يك‌ «سركار» ناحيه‌ را تشكيل‌ مى‌داده‌اند. اين‌ شهر در دورة اكبر 63-014ق‌/556- 605م‌ جايگاه‌ گروهى‌ از مخالفان‌ حكومت‌ بود بابر، 660 ,21 º ابوالفضل‌، /86-87.
اهميت‌ بكسر در تاريخ‌ به‌ سبب‌ نبردي‌ است‌ كه‌ بين‌ اتحاديه‌اي‌ از نيروهاي‌ مسلمان‌ متشكل‌ از سپاه‌ شجاع‌الدوله‌ ميرقاسم‌ نواب‌ اوده‌ و شاه‌ عالم‌ ثانى‌ 173-221ق‌/760-806م‌ با نيروهاي‌ مجهز انگليسى‌ در 178ق‌/764م‌ در اين‌ محل‌ در گرفت‌ و منجر به‌ شكست‌ نيروهاي‌ متحد گرديد شاهنوازخان‌، /71؛ سليم‌، 81؛ اسميث‌، 72 -71 º چتفيلد، .96 پس‌ از اين‌ نبرد حوزة حكومت‌ كمپانى‌ هند شرقى‌ انگليس‌ در بنگال‌ گسترش‌يافت‌ و نخستين‌قدم‌ براي‌دست‌اندازي‌ بر سرزمينهاي‌ جديد در شبه‌ قارة هند آغاز گرديد و پادشاهان‌ بابري‌ تحت‌ نفوذ انگليسيان‌ در آمدند اكرام‌، 66 -65 º سريواستوا، .300-301
مآخذ: ابوالفضل‌ علامى‌، اكبرنامه‌، به‌ كوشش‌ عبدالرحيم‌، كلكته‌، 886م‌؛ سليم‌، غلامحسين‌، رياض‌السلاطين‌، به‌كوشش‌ عبدالحق‌عابد، كلكته‌، 890م‌؛ شاهنوازخان‌، مآثرالامرا، به‌ كوشش‌ اشرف‌ على‌، كلكته‌، 890م‌؛ نيز:
Asiatica; An Atlas of India, Delhi, 1990; B ? bur, Z. M., B ? bur - N ? ma, tr. A. S. Beveridge, New Delhi, 1974; Britannica, micropaedia, 1978; Chatfield, R., Social, Political, Historical and Commercial Review of Hindoostan, New Delhi, 1983; Dey, N. L., The Geographical Dictionary of Ancient and Mediaeval India, Lahore, 1984; EI 2 ; Ikram, S. M., History of Muslim Civilization in India and Pakistan, Lahore, 1982; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1918; Smith, V. A., The Oxford History of India, ed. P., Spear, Oxford, 1958; Srivastava, A. L., Shuja - ud - Daulah of Awadh, Agra, 1974.
مجيد سميعى‌