بَسْطامى‌، عبدالرحمان‌ بن‌ على‌ بن‌ احمد د 58ق‌/454م‌، عارف‌، فقيه‌ و مفسر حنفى‌ مذهب‌ به‌ روزگار عثمانيان‌ كه‌ در تاريخ‌ هم‌ دستى‌ داشت‌ و در علوم‌ غريبه‌ همچون‌ جفر و جامعه‌ و شناختن‌ اسرار حروف‌ نيز استاد بود.
وي‌ در انطاكيه‌ به‌ دنيا آمد. پس‌ از آموختن‌ درسهاي‌ رايج‌ آن‌ روزگار به‌ فرا گرفتن‌ علوم‌ غريبه‌ مشتاق‌ شد و بدين‌مقصود، به‌ شام‌، قاهره‌ و سرزمينهاي‌ غربى‌ عالم‌ اسلام‌ سفر كرد. دربارة توانايى‌ او در دانستن‌ خاصيتهاي‌ حروف‌ و شناخت‌ اسرار اسماء الهى‌ روايات‌ و حكايتهاي‌ شگفت‌انگيز نقل‌ كرده‌اند طاش‌كوپري‌ زاده‌، 1؛ غزي‌، 55. بسطامى‌ واپسين‌ سالهاي‌ عمر خود را در بورسه‌ و در دوران‌ حكومت‌ سلطان‌ مراد دوم‌، ششمين‌ سلطان‌ عثمانى‌ سل 24 - 55 ق‌/ 421- 451م‌ گذراند. در آنجا با مولى‌ شمس‌الدين‌ فَناري‌ انس‌ گرفت‌ و فناري‌ در زمينة علوم‌ غريبه‌ از او بهره‌ها برد. بسطامى‌ در همين‌ شهر از دنيا رفت‌ و در همانجا به‌ خاك‌ سپرده‌ شد همانجاها.
آثار: بسطامى‌ آثار فراوان‌ در موضوعات‌ مختلف‌ دارد كه‌ نسخه‌هاي‌ خطى‌ آنها دركتابخانه‌هاي‌ جهان‌ موجود است‌؛وچون‌ خطى‌خوش‌ داشت‌، بيشتر نوشته‌هايش‌ را خود تحرير مى‌كرد طاش‌ كوپري‌زاده‌، همانجا. برخى‌ از مهم‌ترين‌ آثار او اينهاست‌: الادعية المنتخبة فى‌ الادوية المجرّبة دوسلان‌، ؛ II/486 II/324 S, .GAL, الاكوار و الادوار همانجا. اوزان‌ حكمة الربانية فى‌ شرح‌ لمعة النورانية يكى‌ جامع‌...، 1. بحرالوقوف‌ فى‌ علم‌ الحروف‌، كه‌ عمدتاً به‌ بحث‌ دربارة قدرتهاي‌ فوق‌العاده‌اي‌ كه‌ در حروف‌ الفبا يا ادعيه‌ وجود دارد، و نيز به‌ تأثيراتى‌ كه‌ خورشيد، ماه‌ و ستارگان‌ در هنگام‌ نيايش‌ دارند، مى‌پردازد فلوگل‌، ؛ II/571 بانكيپور، .XII/119 تراجم‌ العلماء، كه‌ مجموعه‌اي‌ است‌ از شرح‌ احوال‌ دانشمندان‌ زيدان‌، /49؛ پرچ‌، ؛ III/324-325 II/301 .GAL, الجفر الجامع‌ و السر اللامع‌ S ، GAL, همانجا. جواب‌ كتاب‌ كريم‌ اتانى‌ من‌ جانب‌ حبر عليم‌ ورهووه‌، .96 درة العلوم‌ و جوهرة الفهوم‌، كه‌ نويسنده‌ در آن‌ به‌ طبقه‌بندي‌ و تقسيم‌ علوم‌ پرداخته‌ است‌ پرچ‌، .I/159 الدرة اللامعة فى‌ الادوية الجامعة دوسلان‌، همانجا. الدرر فى‌ الحوادث‌ و السير، كه‌ تاريخ‌ مختصر اسلام‌ است‌ از وفات‌ پيامبرص‌ تا 00ق‌، بسطامى‌ اين‌ كتاب‌ را در بورسه‌ به‌ سلطان‌ مراد دوم‌ تقديم‌ كرده‌ است‌ زيدان‌، همانجا؛ ورهووه‌، .69 رشح‌ عيون‌ الحيات‌ فى‌ شرح‌ فنون‌ الممات‌ همان‌، .285 رشح‌ عيون‌ الذوق‌ فى‌ شرح‌ فنون‌ الشوق‌، كه‌ شامل‌ داستانها و حكايات‌ گوناگون‌ است‌ و نويسنده‌ در پاره‌اي‌ از بخشهاي‌ آن‌ به‌ فنون‌ و رموز جادوگري‌ نيز اشاره‌ كرده‌ است‌ پرچ‌، همانجا. السرالمخزون‌، كه‌ در آن‌ در باب‌ اسرار حروف‌ و اسم‌ اعظم‌ سخن‌ رفته‌ است‌ شورا، /2-3. السرالافخر و الكبريت‌ الاحمر، كه‌ در شرح‌ اسرار اسماء و حروف‌ است‌ خديويه‌، /43. شمس‌ الاسرار و انس‌ الابرار، شامل‌ موضوعاتى‌ چون‌ رمز و راز حروف‌ و اعداد، محاسبات‌ جادويى‌ و نامهاي‌ سري‌ خداوند است‌، در عباراتى‌ غالباً مبهم‌ و پيچيده‌ بروكلمان‌، .66 شمس‌ الا¸فاق‌ فى‌ علم‌ الحروف‌ و الاوفاق‌ دفتر كتبخانة الحاج‌...، 7؛ پرچ‌، ؛ II/440 دوسلان‌، همانجا؛ «فهرست‌...»، 44 º æÑåææ坡 2 º ¡ GAL همانجا. الفوائح‌ المسكية فى‌ الفواتح‌ المكية، دانشنامه‌گونه‌اي‌است‌ كه‌ موضوعات‌ گوناگونى‌ در علوم‌ مختلف‌ را در بر مى‌گيرد. بسطامى‌ اين‌ كتاب‌ را نيز به‌ سلطان‌ مراد دوم‌ تقديم‌ كرده‌ است‌ طاش‌ كوپري‌زاده‌، زيدان‌، همانجاها؛ براي‌ نسخه‌ها، نك: فلوگل‌، ؛ I/15-17 ورهووه‌، 2 º III/265 , 2 ؛ ESCخديويه‌، /37؛ دفتر كتبخانة اياصوفيه‌، 47؛ نور عثمانيه‌...، 43؛ الفهرس‌...، 39؛ مينگانا، .1012 قبلة حدود البوانى‌ فى‌ قُبلة خُدود الغوانى‌ ورهووه‌، .274 مباهج‌ الاعلام‌ فى‌ مناهج‌ الاقلام‌. اين‌ كتاب‌ درواقع‌ ذيلى‌ است‌ كه‌ بسطامى‌ بر كتاب‌ ديگرش‌ به‌ نام‌ بحرالوقوف‌ نوشته‌ است‌ خديويه‌، /53؛ II/300 .GAL, مختصر جهبنة الاخبار فى‌ ملوك‌ الامصار، كه‌ نويسنده‌ در فصول‌ آغازين‌ آن‌ به‌ شرح‌ حديث‌ «اِن‌َّ اللّه‌َ يَبْعَث‌ُ لِهذِه‌ِ الامَّةِ عَلى‌ رَأس‌ِ كُل‌َّ مِائَة½ مَن‌ْ يُجَدَّدُ لَها دينَها» پرداخته‌ است‌ سيد، /36. مفاتيح‌ اسرار الحروف‌ و مصابيح‌ انوار الظروف‌، كتابى‌ است‌ مشتمل‌ بر حكايات‌ و وقايع‌ تاريخى‌ كه‌ برخى‌ آن‌ را اشتباهاً به‌ بونى‌ نسبت‌ داده‌اند خديويه‌، /13؛ پرچ‌، ؛ III/132 ورهووه‌، 64 º دوسلان‌، .II/486 مفتاح‌ الجفرالجامع‌ و مصباح‌ النور اللامع‌، رساله‌اي‌ است‌ دربارة پايان‌ جهان‌ دفتر كتبخانة اياصوفيه‌، 69؛ بلوشه‌، ؛ IV/311-312 دلاويدا، 95 º ريو، .120 مناهج‌ التوسل‌ فى‌ مباهج‌ الترسل‌، كه‌ در 299ق‌ در استانبول‌ به‌ ضميمة كتاب‌ جنان‌ الجناس‌ فى‌ علم‌ البديع‌ِ صلاح‌الدين‌ صفدي‌ چاپ‌ شده‌ است‌. وصف‌ الدواء فى‌ كشف‌ آفات‌ الوباء، دربارة اسرار حروف‌ و اعداد و خواص‌ گياهان‌، و نيز در باب‌ اسماءالله‌ و دعاهاي‌ شفابخش‌ دوسلان‌، همانجا. اين‌ اثر به‌ فارسى‌ ترجمه‌ شده‌ است‌ نك: منزوي‌، /64.
مآخذ: خديويه‌، فهرست‌؛ دفتر كتبخانة اياصوفيه‌، استانبول‌، 304ق‌؛ دفتر كتبخانة الحاج‌ سليم‌ آغا، استانبول‌، 310ق‌؛ زيدان‌، جرجى‌، تاريخ‌ آداب‌ اللغة العربية، قاهره‌، 931م‌؛ سيد، فؤاد، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، 957م‌؛ شورا، خطى‌؛ طاش‌كوپري‌زاده‌، احمد، الشقائق‌ النعمانية، بيروت‌، 395ق‌/975م‌؛ غزي‌، تقى‌الدين‌، الطبقات‌ السنية فى‌ تراجم‌ الحنفية، نسخة عكسى‌ موجود در كتابخانة مركز؛ الفهرس‌ التمهيدي‌ للمخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، 948م‌؛ منزوي‌، خطى‌ مشترك‌؛ نور عثمانيه‌ كتبخانه‌ سنده‌ محفوظ كتب‌ موجوده‌ نك‌ دفتريدر، استانبول‌، 303ق‌؛ يكى‌ جامع‌ كتبخانه‌ سنده‌ محفوظ بولنان‌ كتب‌موجوده‌ نك‌ دفتر يدر، استانبول‌،300ق‌؛ نيز:
Bankipore; Blochet; Brockelmann, C., Katalog der orientalischen Handschriften der Staats-und Universit L tsbibliothek zu Hamburg, Hamburg, 1969; Catalogus codicum manuscriptorum orientalium qui in Museo Britannico asservantur, London, 1852; Della Vida, G., Elenco dei manoscritti arabi islamici della Biblioteca Vaticana, Vatican, 1935; De Slane; ESC 2 ; Fl O gel, G., Die arabischen, persischen, t O rkischen Handschriften..., New York, 1977; GAL; GAL,S; Mingana, A., Catalogue of the Arabic Manuscripts..., Manchester, 1934; Pertsch; Rieu, Ch., Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum, London, 1894; Voorhoeve.
ناصر گذشته‌