بَزّي‌، ابوالحسن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ ابى‌ بَزّه‌ 70-50ق‌/86- 64م‌، راوي‌ اول‌ قرائت‌ ابن‌ كثير مكى‌ از قرّاء سبعه‌ و شيخ‌ القراء مكة معظمه‌.
نام‌ ابوبزّه‌ را بَشّار نك: ابن‌ باذش‌، /0 يا يَسار ابن‌ ناصرالدين‌، /42 ذكر كرده‌اند. وي‌ ايرانى‌نژاد، و به‌ قولى‌ اهل‌ همدان‌ بود كه‌ به‌ دست‌ سائب‌ بن‌ صيفى‌ مخزومى‌ اسلام‌ آورد و در ميان‌ اعراب‌ بنى‌ مخزوم‌ِ ساكن‌ مكه‌ بزيست‌، و خود او و خاندانش‌ به‌ مكة معظمه‌ انتساب‌ يافتند ابن‌ باذش‌، همانجا؛ ذهبى‌، معرفة...، /73-74.
از آنجا كه‌ عبدالله‌ بن‌ سائب‌، فرزند مولاي‌ وي‌ استاد قرائت‌ مجاهد و ابن‌ كثير بنيان‌گذاران‌ مكتب‌ قرائى‌ مكه‌ بوده‌ است‌ نك: همان‌، /7؛ ابن‌ جزري‌، غاية...، /20؛ نيز نك: ه د، /10، مى‌توان‌ دريافت‌ كه‌ ابوبزه‌ از آغاز ورود به‌ حجاز، در كنار ابن‌ كثير به‌ فراگيري‌ قرائت‌ قرآن‌ كريم‌ پرداخته‌، و اين‌ گرايش‌ در خاندان‌ وي‌ برقرار مانده‌ است‌؛ چنانكه‌ ابوالحسن‌ بزي‌ نخست‌ قرائت‌ اهل‌ مكه‌ را نزد پدرش‌ براساس‌ روايت‌ ابوعمرو جُنَيد بن‌ عمرو عَدْوانى‌ از ابوصفوان‌ حُمَيد بن‌ قيس‌ اَعرَج‌ از مجاهد فرا گرفت‌ نك: ابن‌ مجاهد، 3 و بنا به‌ تقرير و تأكيد بزي‌، اين‌ روايت‌، اصل‌ قرائت‌ مكه‌، و مورداتفاق‌ و اجماع‌ همة قراء مكه‌ بوده‌ است‌ همانجا. شايد منشأ بسياري‌ از اختلافات‌ روايت‌ بزي‌ با روايت‌ قُنْبُل‌ و ديگران‌ از ابن‌ كثير، همين‌ روايت‌ او با واسطه‌ از مجاهد بوده‌ باشد كه‌ وي‌ به‌ اصالت‌ آن‌، و رجحان‌ آن‌ بر ديگر منابع‌ و مبانى‌ قرائت‌ ابن‌ كثير معتقد بوده‌ است‌.
ابوالحسن‌ بزي‌ تمامى‌ِ نيمة دوم‌ عمر خود را، به‌ مدت‌ 0 سال‌، مؤذن‌ مسجد الحرام‌ بود و در همانجا حوزة قرائتى‌ بس‌ پررونق‌ و بلندآوازه‌ داشت‌ ذهبى‌، همان‌، /75. از اين‌رو، با وجود آنكه‌ بزي‌ قرائت‌ ابن‌ كثير را به‌ واسطة استادانش‌ عكرمة بن‌ سليمان‌ و ابوالاخريط از شِبل‌ بن‌ عَبّاد و اسماعيل‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ قسطنطين‌، شاگردان‌ ابن‌ كثير، روايت‌ كرده‌ است‌ ابن‌ مجاهد، 2-3؛ ابن‌ مهران‌، 5-6، وي‌ را «صاحب‌ قرائت‌ ابن‌كثير» خوانده‌اند و قرائت‌اهل‌مكه‌ را به‌او منسوب‌گردانيده‌اند نك: سمعانى‌، /18؛ ابن‌ اثير، /21.
پس‌ از وفات‌ وي‌، شاگرد ممتازش‌ ابوربيعه‌ محمد بن‌ اسحاق‌ ربعى‌ د 94ق‌/07م‌ با حفظ سِمَت‌ اذان‌گويى‌ مسجدالحرام‌، جانشين‌ بزي‌ گرديد و حوزة درس‌ استادش‌ را در آنجا به‌ مدت‌ 4 سال‌ - يعنى‌ تمامى‌ دوران‌ اِقراء قنبل‌ د 91ق‌، راوي‌ دوم‌ قرائت‌ ابن‌ كثير، به‌ اضافة چندين‌ سال‌ پس‌ از آن‌ - زنده‌ و فعال‌ نگاه‌ داشت‌ و نخستين‌ كتاب‌ درسى‌ مُفردة قرائت‌ ابن‌كثير را تأليف‌ كرد ذهبى‌، همان‌، /28؛ ابن‌ جزري‌، همان‌، /9. همچنين‌، پس‌ از ابوربيعه‌، شاگرد ديگر بزي‌، اسحاق‌ بن‌ احمد خزاعى‌ د 08ق‌/20م‌، اميرزادة مكه‌ دست‌ كم‌ تا اواخر دهة نخستين‌ از سدة ق‌ حوزة قرائت‌ استادش‌ را پررونق‌ و پايدار نگاه‌ داشت‌ و براي‌ نخستين‌ بار كتابى‌ جامع‌ مشتمل‌ بر موارد اتفاق‌ و اختلاف‌ قراء مكه‌ تأليف‌ كرد ذهبى‌، همانجا؛ ابن‌ جزري‌، همان‌، /56. با اين‌ ترتيب‌، طبيعى‌ مى‌نمايد كه‌ روايت‌ و قرائت‌ بزي‌، حضور و نفوذ ديگر روايت‌ مشهور قرائت‌ ابن‌ كثير را، با وجود آنكه‌ قنبل‌ عرب‌نژاد و از خاندان‌ بنى‌ مخزوم‌ - مخدومان‌ پدر و نياكان‌ بزي‌ - و از ساكنان‌ بومى‌ِ حجاز بوده‌ است‌ نك: ابن‌ باذش‌، /9-0، تحت‌ الشعاع‌ قرار داده‌ باشد و همگان‌ قرائت‌ ابن‌ كثير را به‌ عنوان‌ قرائت‌ اهل‌ مكه‌، مساوي‌ با روايت‌ و قرائت‌ بزي‌ شناخته‌ باشند. افزون‌ بر اين‌، تقدم‌ وفات‌ بزي‌ بر قنبل‌ و علوّ اِسناد روايت‌ بزي‌ از ابن‌ كثير و عرض‌ قرائت‌ قنبل‌ بر بزي‌ را نبايد از نظر دور داشت‌.
كوششهاي‌ ديگر شاگردان‌ برازندة بزي‌ از جمله‌ ابوعلى‌ حسن‌ بن‌ حُباب‌ بغدادي‌ معروف‌ به‌ دَقّاق‌ د 01ق‌، از محدثان‌ و مقريان‌ نامدار بغداد نك: ذهبى‌، همان‌، /29؛ ابن‌ جزري‌، همان‌، /09 و احمد بن‌ فرح‌ بغدادي‌، مُقري‌ بزرگ‌ بغداد و كوفه‌ نك: ذهبى‌، همان‌، /38 نيز، بى‌شك‌ در تثبيت‌ جايگاه‌ روايت‌ بزي‌ به‌ عنوان‌ روايت‌ اصلى‌ قرائت‌ ابن‌ كثير و تنها نمايندة قرائت‌ اهل‌ مكه‌ در حوزه‌هاي‌ قرائت‌ عراق‌ سهم‌ بسزايى‌ داشته‌ است‌ براي‌ فهرستى‌ از مشايخ‌ و شاگردان‌ وي‌، نك: ابن‌ جزري‌، همان‌، /19.
ميزان‌ شهرت‌ و مقبوليت‌ زايدالوصف‌ ابوالحسن‌ بزي‌ را از آنجا مى‌توان‌ دريافت‌ كه‌ وي‌ دستور عمل‌ قرائت‌ 1 تكبير در فواصل‌ قرائت‌ 2 سورة آخر قرآن‌ را منفرداً از عكرمه‌ از اسماعيل‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ قسطنطين‌ از ابن‌ كثير در قالب‌ يك‌ حديث‌ مرفوع‌ با سند متصل‌ به‌ پيامبر اكرم‌ص‌ روايت‌ كرد نك: ابوعمرو دانى‌، 27؛ ذهبى‌، همان‌، /76؛ ابن‌ جزري‌، همان‌، /20 و تأكيد بر لزوم‌ عمل‌ به‌ اين‌ سنت‌ نبوي‌ را از ابراهيم‌ بن‌ محمد شافعى‌ نقل‌ كرد؛ اين‌ تقرير در افواه‌ بعضى‌ از شاگردان‌ وي‌، به‌ امام‌ شافعى‌ محمد بن‌ ادريس‌ نسبت‌ داده‌ شد نك: ذهبى‌، همانجا؛ ابن‌ جزري‌، النشر...، /15 و موردقبول‌ و عمل‌ همگان‌ قرار گرفت‌. شگفت‌تر آنكه‌ حاكم‌ نيشابوري‌ اين‌ خبر به‌ اصطلاح‌ «غريب‌» و «مُنكَر» را نك: ذهبى‌، تاريخ‌...، 45-46، معرفة، /75 در المستدرك‌ خويش‌ به‌ عنوان‌ حديث‌ صحيح‌ آورد نك: /04. علماي‌ قرآن‌ و مفسران‌ نيز، تكبيرهاي‌ مذكور را از سوي‌ پيامبراكرم‌ص‌ نوعى‌ سپاس‌گزاري‌ به‌ درگاه‌ خداوند سبحان‌ و ابراز شادمانى‌ به‌ سبب‌ پايان‌ پذيرفتن‌ فترت‌ انقطاع‌ وحى‌ و تكذيب‌ شايعات‌ مشركان‌ از سوي‌ خداوند متعال‌ تلقى‌ و توجيه‌ كردند نك: خازن‌، /88؛ ابن‌ جزري‌، همان‌، /07- 08. ابن‌ جزري‌ بخشى‌ از كتاب‌ النشر را با عنوان‌ «باب‌ التكبير و مايتعلق‌ به‌» به‌ بررسى‌ جامعى‌ پيرامون‌ اين‌ سنت‌ رايج‌ اختصاص‌ داده‌ است‌ /05-40. به‌ موجب‌ اين‌ شيوة پيشنهادي‌ بزي‌، قاريان‌ قرآن‌ كريم‌ از سورة ضُحى‌ به‌ بعد، انتهاي‌ هر سوره‌ را با تكبير به‌ بسم‌الله‌ سورة بعد وصل‌ مى‌كردند. اين‌ بدعت‌ حسنه‌ در حوزة قرائت‌ پرآوازة حسن‌ بن‌ حباب‌، شاگرد بزي‌ با استناد به‌ نقلى‌ از استادش‌ به‌ صورت‌ «لااله‌ الاالله‌ والله‌ اكبر» درآمد ابوعمرودانى‌، همانجا؛ ذهبى‌، همان‌، /78؛ ابن‌ جزري‌، غاية، /09. در دوره‌هاي‌ بعدي‌ به‌ صورت‌ «لااله‌ الاالله‌ و الله‌ اكبر و لله‌ الحمد» يا «لااله‌ الاالله‌ و الله‌اكبر، الله‌اكبر ولله‌ الحمد» درآمد همو، النشر، /30-31 و تا به‌ امروز، به‌ هنگام‌ ختم‌ قرآن‌ در تمامى‌ حوزه‌ها و محافل‌ قرائت‌ قرآن‌ كريم‌ در جهان‌ اسلام‌ معمول‌ است‌.
طريق‌ مشهور روايت‌ بزي‌، ابوربيعه‌ محمد بن‌ اسحاق‌ شاگرد اوست‌ كه‌ پس‌ از وي‌ از طريق‌ نقاش‌ و زينبى‌ به‌ قاريان‌ و مقريان‌ سده‌هاي‌ بعدي‌ رسيده‌ است‌ اندرابى‌، 6 -7. تفصيل‌ طُرُق‌ روايت‌ بزي‌ را ابن‌جزري‌ در كتاب‌ النشر /15-17 آورده‌ است‌.
ابوالحسن‌ بزي‌ برخلاف‌ موقعيت‌ كم‌نظير و اعتبار فراوانى‌ كه‌ نزد قراء زمان‌ خويش‌ و نيز پس‌ از آن‌ تاكنون‌ داشته‌ است‌، به‌ رغم‌ آنكه‌ از محدثان‌ بزرگ‌ هم‌روزگار خود روايت‌ حديث‌ داشته‌، و عده‌اي‌ از محدثان‌ نيز از او نقل‌ حديث‌ مى‌كرده‌اند نك: ابن‌ حبان‌، /7، نزد محدثان‌ چندان‌ مقبوليت‌ و اعتباري‌ نداشته‌ است‌ و او را همواره‌ در شمار ضعفا و سست‌ حديثان‌ نام‌ مى‌برده‌اند عقيلى‌، /27؛ ابن‌ ابى‌ حاتم‌، /1؛ ابن‌ جوزي‌، /6 -7؛ ذهبى‌، ميزان‌...، /44، 45. البته‌ اينگونه‌ اظهارات‌ رجال‌شناسانه‌ دربارة بزي‌ هرگز به‌ معناي‌ ترديد در شأن‌ و مقام‌ دينى‌ و علمى‌ و اجتماعى‌ وي‌ نبوده‌ است‌، چنانكه‌ ذهبى‌ در كنار عناوين‌ «منكر الحديث‌» و «ليّن‌ الحديث‌» و تعبيرات‌ ديگر از اين‌ قبيل‌، وي‌ را به‌ دين‌داري‌، پارسايى‌، زهد و عبادت‌ ستوده‌ است‌ نك: تاريخ‌، 45، سير...، 2/1.
مآخذ: ابن‌ ابى‌ حاتم‌، عبدالرحمان‌، الجرح‌ و التعديل‌، حيدرآباد دكن‌، 371ق‌/ 952م‌؛ ابن‌ اثير، على‌، اللباب‌، قاهره‌، 357ق‌؛ ابن‌ باذش‌، احمد، الاقناع‌ فى‌ القراءات‌ السبع‌، به‌ كوشش‌ عبدالمجيد قطامش‌، دمشق‌، 403ق‌؛ ابن‌ جزري‌، محمد، غاية النهاية، به‌ كوشش‌ برگشترسر، بيروت‌، 402ق‌/982م‌؛ همو، النشر فى‌ القراءات‌ العشر، به‌ كوشش‌ على‌ محمد ضباع‌، قاهره‌، المكتبة التجاريه‌؛ ابن‌ جوزي‌، عبدالرحمان‌، كتاب‌ الضعفاء و المتروكين‌، به‌ كوشش‌ عبدالله‌ قاضى‌، بيروت‌، 406ق‌/986م‌؛ ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، حيدرآباد دكن‌، 402ق‌/982م‌؛ ابن‌ مجاهد، احمد، السبعة فى‌ القراءات‌، به‌ كوشش‌ شوقى‌ ضيف‌، قاهره‌، 400ق‌؛ ابن‌ مهران‌، احمد، المبسوط، به‌ كوشش‌ سبيع‌ حمزه‌ حاكمى‌، دمشق‌، 401ق‌/980م‌؛ ابن‌ ناصرالدين‌، محمد، توضيح‌ المشتبه‌، به‌ كوشش‌ محمدنعيم‌ عرقسوسى‌، بيروت‌، 414ق‌/993م‌؛ ابوعمرو دانى‌، عثمان‌، التيسير، به‌ كوشش‌ پرتسل‌، بيروت‌، 406ق‌/985م‌؛ اندرابى‌، احمد، قراءات‌ القراء المعروفين‌، به‌ كوشش‌ احمد نصيف‌ جنابى‌، بيروت‌، 407ق‌/986م‌؛ حاكم‌ نيشابوري‌، محمد، المستدرك‌، حيدرآباد دكن‌، 334ق‌؛ خازن‌، على‌، لباب‌ التأويل‌، بيروت‌، دارالفكر؛ ذهبى‌، محمد، تاريخ‌ الاسلام‌ حوادث‌ و وفيات‌ 41- 50ق‌، به‌ كوشش‌ عمر عبدالسلام‌ تدمري‌، بيروت‌، 411ق‌/991م‌؛ همو، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ ارنؤوط و ديگران‌، بيروت‌، 996م‌؛ همو، معرفة القراء الكبار، به‌ كوشش‌ بشار عواد معروف‌ و ديگران‌، بيروت‌، 408ق‌/988م‌؛ همو، ميزان‌ الاعتدال‌، به‌ كوشش‌ على‌ محمد بجاوي‌، قاهره‌، 382ق‌/963م‌؛ سمعانى‌، عبدالكريم‌، الانساب‌، حيدرآباد دكن‌، 383ق‌/963م‌؛ عقيلى‌، محمد، كتاب‌الضعفاء الكبير، به‌ كوشش‌ عبدالمعطى‌ امين‌ قلعجى‌، بيروت‌، 404ق‌/984م‌.
محمدعلى‌ لسانى‌فشاركى‌