بُرْهان‌ِ مَآثِر، كتابى‌ دربارة تاريخ‌ سلاطين‌ دكن‌ به‌ زبان‌ فارسى‌، نوشتة سيد على‌ بن‌ عزيزالله‌ طباطبا، مورخ‌ شيعى‌ سده‌هاي‌ 0 و 1ق‌/ 6 و 7م‌. نويسنده‌ پس‌ از آنكه‌ به‌ دستگاه‌ نظام‌ شاهيان‌ راه‌ يافت‌، در 000ق‌/ 592م‌ به‌ امر برهان‌ نظام‌ شاه‌ دوم‌ حك 99-003ق‌/ 591- 595م‌، تأليف‌ كتاب‌ برهان‌ مآثر را آغاز كرد نك: ص‌ ، 0، 19؛ استوري‌، ؛ I(1)/740 يزدانى‌، /52؛ طبري‌، 9 و در 003ق‌ آن‌ را به‌ اتمام‌ رسانيد ص‌ 92؛ يزدانى‌، همانجا.
مؤلف‌ پس‌ از يك‌ مقدمة چند صفحه‌اي‌، سلاطين‌ دكن‌ را بر اساس‌ مقر حكومتشان‌ به‌ طبقه‌ تقسيم‌ كرده‌ است‌: طبقة اول‌ به‌ پادشاهان‌ بهمنى‌ گلبرگه‌ اختصاص‌ دارد كه‌ حكمرانى‌ آنان‌ با جلوس‌ سلطان‌ علاءالدين‌ حسن‌ شاه‌ بهمنى‌ حك 48-59ق‌/347- 358م‌ آغاز شده‌ ص‌ 1، و با وفات‌ سلطان‌ فيروزشاه‌ بهمنى‌ 00 - 25ق‌/ 398-422م‌ خاتمه‌ يافته‌ است‌؛ طبقة دوم‌ دربارة سلاطين‌ بهمنى‌ بيدر است‌ كه‌ يك‌ قرن‌ بر اين‌ سرزمين‌ حكم‌ راندند و سلطنت‌ آنان‌ با پادشاهى‌ احمد شاه‌ حك 25 - 38ق‌/422- 435م‌ آغاز شده‌ ص‌ 1، 3، و با سلطان‌ محمود شاه‌ بهمنى‌ د 24ق‌/518م‌ به‌ انجام‌ رسيده‌ است‌ ص‌ 34، 66؛ طبقة سوم‌ به‌ شاخة نظام‌ شاهيان‌ در احمدنگر اختصاص‌ يافته‌، و شامل‌ احوال‌ و اوضاع‌ روزگار احمد شاه‌ بحري‌ حك 96 -14ق‌/491- 508م‌ و ساير امراي‌ نظام‌ شاهيه‌ تا عصر برهان‌ نظام‌ شاه‌ دوم‌ است‌.
طباطبا قسمتى‌ از مطالب‌ اثر خود را از تواريخ‌ معتبر سلاطين‌ هند و نيز از كتاب‌ عيون‌ التواريخ‌ و تاريخ‌ محمود شاهى‌ اقتباس‌ كرده‌ است‌ نك: ص‌ 1، 3؛ ليكن‌ بخش‌ مهمى‌ از مندرجات‌ آن‌ مبتنى‌ بر ديده‌ها و شنيده‌هاي‌ خود اوست‌ و به‌ همين‌ سبب‌، از اهميت‌ و اعتبار خاصى‌ برخوردار شده‌ است‌.
برهان‌ مآثر گذشته‌ از آنكه‌ در تاريخ‌ بهمنيان‌ و نظام‌ شاهيان‌ هند از جملة مآخذ معتبر و مهم‌ تاريخى‌ محسوب‌ مى‌شود، به‌ طور غير مستقيم‌ از احوال‌ قطب‌ شاهيان‌، عادل‌شاهيان‌ و پادشاهان‌ گجرات‌ نيز سخن‌ رانده‌ است‌. اين‌ كتاب‌ همچنين‌ حاوي‌ مطالب‌ مفيدي‌ دربارة جغرافياي‌ تاريخى‌ شهر احمدنگر و اوضاع‌ و احوال‌ سياسى‌ و اجتماعى‌ نظام‌ شاهيان‌ و نيز چگونگى‌ گرايش‌ مذهبى‌ امراي‌ نظام‌ شاهيه‌ از حنفيه‌ به‌ اماميه‌ است‌.
پس‌ از وفات‌ على‌ بن‌ طباطبا، فرزندش‌ ابوطالب‌ طباطبا در 038ق‌/ 628م‌ به‌ تكميل‌ اين‌ كتاب‌ پرداخت‌ نك: ص‌ 32؛ استوري‌، همانجا و نكات‌ مهمى‌ دربارة اواخر عصر نظام‌ شاهيان‌ و حملة اكبر شاه‌ مغول‌ به‌ احمدنگر و سرانجام‌، انقراض‌ حكومت‌ نظام‌ شاهى‌ به‌ آن‌ افزود.
اسلوب‌ نگارش‌ برهان‌ مآثر، منشيانه‌، زيبا و شيواست‌ و مؤلف‌ مطالب‌ تاريخى‌ را با اشعار نغز فارسى‌ آراسته‌ است‌. اين‌ كتاب‌ در 355ق‌/936م‌ با ديباچه‌اي‌ از سيدهاشمى‌ فريدآبادي‌ در دهلى‌ به‌ چاپ‌ رسيد. همچنين‌ دو خلاصه‌ از آن‌ به‌ زبان‌ انگليسى‌ ترجمه‌ شده‌ كه‌ يكى‌ در لندن‌ 900م‌ و ديگري‌ در بمبئى‌ 923م‌ انتشار يافته‌ است‌ استوري‌، طبري‌، همانجاها.
مآخذ: طباطبا، ابوطالب‌، تكمله‌ بر برهان‌ مآثر نك: هم ، طباطبا، على‌؛ طباطبا، على‌، برهان‌ مآثر، دهلى‌، 355ق‌/936م‌؛ طبري‌، محمدعلى‌، زبدة الا¸ثار، تهران‌، 372ش‌؛ يزدانى‌، عبدالحميد، «تاريخ‌»، تاريخ‌ ادبيات‌ مسلمانان‌ پاكستان‌ و هند، لاهور، 971م‌؛ نيز:
Storey, C. A., Persian Literature, London, 1970.
مريم‌حسن‌دوست‌