بُراق‌، نام‌ مركوب‌ پيامبر(ص‌) در سفر معراج‌. براق‌ از مصدر «بَرق‌»، به‌ معناي‌ درخشش‌ و آذرخش‌ است‌. در غالب‌ آثار لغوي‌ به‌ اطلاق‌ اين‌ نام‌ بر مركوب‌ پيامبر(ص‌) در معراج‌ به‌ سبب‌ سرعت‌ شگفت‌انگيز يا درخشندگى‌ بسيار آن‌ اشاره‌ شده‌ است‌ (مثلاً نك: جوهري‌، 3/1448؛ ابن‌ منظور، ذيل‌ بَرَق‌َ؛ ابن‌ اثير، 1/120).
در كهن‌ترين‌ روايات‌ موجود از واقعة معراج‌، از مركوب‌ پيامبر(ص‌) در اين‌ سفر ياد شده‌ است‌؛ گرچه‌ در جزئيات‌ موضوع‌ اختلاف‌ بسيار است‌. مدلول‌ بيشتر روايات‌، آن‌ را جانوري‌ سپيدرنگ‌ با جُثّه‌اي‌ ميان‌ استر و درازگوش‌ نشان‌ مى‌دهد كه‌ نزديك‌ رانهايش‌ دو بال‌ داشته‌، و به‌ اندازة دورترين‌ جايى‌ كه‌ مى‌ديده‌، گام‌ برمى‌داشته‌ است‌ (نك: احمد بن‌ حنبل‌، 3/148، 5/394؛ بخاري‌، 4/133، 5/67؛ ابن‌ هشام‌، 2/38؛ ابن‌ سعد، 1/214). در برخى‌ روايتهاي‌ ديگر، جزئيات‌ بيشتري‌ از اوصاف‌ براق‌ و به‌ ويژه‌ آرايش‌ خاص‌ زين‌ و برگ‌ او آمده‌ است‌ (مثلاً نك: يعقوبى‌، 2/26؛ كلينى‌، 8/376؛ ابوالفتوح‌ رازي‌، 12/128، 130؛ طبرسى‌، 111-112). در پاره‌اي‌ روايات‌ ديگر، تنها به‌ نام‌ براق‌ به‌ عنوان‌ مركوب‌ پيامبر(ص‌) در معراج‌ بدون‌ هرگونه‌ توصيف‌ اشاره‌ شده‌ است‌ (نك: بلاذري‌، 1/255؛ طبري‌، 8/4؛ قس‌: ابن‌ اسحاق‌، 297، كه‌ تنها از «فرس‌ ابلق‌» نام‌ برده‌ است‌). همچنين‌ گفته‌اند كه‌ براق‌ مركوب‌ پيامبران‌ بوده‌ (ابن‌ هشام‌، ابن‌ منظور، همانجاها؛ نيز نك: ازهري‌، 9/133)، و به‌ ويژه‌ ابراهيم‌ خليل‌(ع‌) با آن‌ به‌ زيارت‌ بيت‌الحرام‌ رفته‌ است‌ (طبري‌، 8/5؛ دميري‌، 1/107)، اما در غالب‌ روايات‌ از قول‌ جبرائيل‌ - كه‌ براق‌ را در آغاز سفر نزد رسول‌ خدا(ص‌) آورد - آمده‌ است‌ كه‌ پيامبر(ص‌) نزد خداوند از همة كسانى‌ كه‌ پيش‌تر بر براق‌ سوار شده‌اند، برتر و محبوب‌تر است‌ (نك: ابن‌ هشام‌، ابن‌ سعد، همانجاها؛ نيز نك: عياشى‌، 2/277؛ قمى‌، 2/3).
بنابر غالب‌ روايات‌، پيامبر(ص‌) در معراج‌، به‌ بيت‌المقدس‌ سفر كرد (ابن‌ هشام‌، 2/39) و براي‌ ديدار با پيامبران‌ بزرگ‌ پيشين‌ فرود آمد و افسار براق‌ را به‌ همانجايى‌ بست‌ كه‌ پيامبران‌ پيش‌ از او بسته‌ بودند (ابن‌ سعد، همانجا؛ مقريزي‌، 8/214). به‌ همين‌ سبب‌، مسلمانان‌ ديوار غربى‌ حرم‌ شريف‌ در بيت‌المقدس‌ را «ديوار براق‌» ناميده‌اند و زمينهاي‌ اطراف‌ آن‌ همگى‌ وقف‌ هستند (جرّار، 36-37؛ دروزه‌، 3/55 - 56؛ زعيتر، 81 بب). اين‌ ديوار از حدود قرن‌ 10ق‌/16م‌ براي‌ يهوديان‌ كه‌ مى‌پنداشتند بخشى‌ از «هيكل‌ سليمان‌» است‌ و به‌ آن‌ نام‌ِ «ديوار نُدبه‌» داده‌اند، جنبة تقدس‌ يافت‌ (مسيري‌، 4/170؛ موسوعة...، 1/879 - 880) و به‌ ويژه‌ از قرن‌ 13ق‌/19م‌ كوشيدند به‌ هر طريق‌ بر اين‌ ديوار و اطراف‌ آن‌ تسلط يابند. آنها براي‌ اين‌ كار و برگذاري‌ مراسم‌ مذهبى‌ خود به‌ زور متوسل‌ شدند و همين‌ موجب‌ درگيريهايى‌ ميان‌ ايشان‌ و مسلمانان‌ شد (مسيري‌، همانجا). حوادث‌ سپتامبر 1922م‌/شهريور 1301ش‌ كه‌ در آن‌ شماري‌ از دو طرف‌ به‌ قتل‌ رسيدند و در منابع‌ از آن‌ به‌ «انقلاب‌ براق‌» ياد شده‌ است‌، اوج‌ اين‌ درگيريها بود (دروزه‌، 3/55 بب؛ دباغ‌، 10(2)/262 بب؛ نيز نك: عسلى‌، 12، جم). سرانجام‌ كار داوري‌ به‌ دولت‌ انگليس‌ كه‌ بر فلسطين‌ قيمومت‌ داشت‌، واگذار شد. تا اينكه‌ در باب‌ مالكيت‌ ديوار رأي‌ به‌ نفع‌ مسلمانان‌ صادر شد، اما مراسم‌ مذهبى‌ يهوديان‌ به‌ شرط آنكه‌ ادوات‌ خاص‌ آن‌ را به‌ كار نبرند، آزاد اعلام‌ شد (براي‌ مجموعة اسناد، نك: الحق‌ العربى‌...، 9، جم). پس‌ از 1967م‌/ 1346ش‌ و اشغال‌ بيت‌المقدس‌ توسط اسرائيل‌، ديوار مذكور موقعيتى‌ خاص‌ يافت‌ و نيروهاي‌ اسرائيلى‌ خانه‌هاي‌ پيوسته‌ به‌ ديوار را ويران‌ كردند و در برابر آن‌ ميدان‌ ساختند (براي‌ تفصيل‌، نك: مسيري‌، همانجا).
مآخذ: ابن‌ اثير، مبارك‌، النهاية، به‌ كوشش‌ طاهر احمد زاوي‌ و محمود محمد طناحى‌، قاهره‌، 1383ق‌/1963م‌؛ ابن‌ اسحاق‌، محمد، السير و المغازي‌، به‌ كوشش‌ سهيل‌ زكار، بيروت‌، 1398ق‌/1978م‌؛ ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الكبري‌، بيروت‌، دارصادر؛ ابن‌ منظور، لسان‌؛ ابن‌ هشام‌، عبدالملك‌، السيرة النبوية، به‌ كوشش‌ مصطفى‌ سقا و ديگران‌، قاهره‌، 1355ق‌/1936م‌؛ ابوالفتوح‌ رازي‌، حسين‌، روض‌ الجنان‌ و روح‌ الجنان‌، به‌ كوشش‌ محمدجعفر ياحقى‌ و محمد مهدي‌ ناصح‌، مشهد، 1366-1372ش‌؛ احمد بن‌ حنبل‌، مسند، قاهره‌، 1313ق‌؛ ازهري‌، محمد، تهذيب‌ اللغة، به‌ كوشش‌ عبدالسلام‌ هارون‌، قاهره‌، الدار المصريه‌؛ بخاري‌، محمد، صحيح‌، بيروت‌، دارالجيل‌؛ بلاذري‌، احمد، انساب‌ الاشراف‌، به‌ كوشش‌ محمد حميدالله‌، قاهره‌، 1959؛ جرار، حسنى‌ ادهم‌، شعب‌ فلسطين‌، عمان‌، 1992م‌؛ جوهري‌، اسماعيل‌، الصحاح‌، به‌ كوشش‌ احمد عبدالغفور عطار، بيروت‌، 1399ق‌/1979م‌؛ الحق‌ العربى‌ فى‌ حائط المبكى‌ فى‌ القدس‌، بيروت‌، 1968م‌؛ دباغ‌، مصطفى‌، بلادنا فلسطين‌، عمان‌، 1396ق‌/1976م‌؛ دروزه‌، محمد عزت‌، حول‌ الحركة العربية الحديثة، صيدا، 1951م‌؛ دميري‌، محمد، حياة الحيوان‌ الكبري‌، بيروت‌، داراحياء التراث‌ العربى‌؛ زعيتر، اكرم‌، القضية الفلسطينية، عمان‌، 1986م‌؛ طبرسى‌، احمد، الاحتجاج‌، به‌ كوشش‌ ابراهيم‌ بهادري‌ و محمدهادي‌، تهران‌، اسوه‌؛ طبري‌، تفسير؛ عسلى‌، بسام‌، ثورة البراق‌، بيروت‌، 1991م‌؛ عياشى‌، محمد، التفسير، به‌ كوشش‌ هاشم‌ رسولى‌ محلاتى‌، تهران‌، 1380ق‌؛ قمى‌، على‌، تفسير، به‌ كوشش‌ طيب‌ موسوي‌ جزايري‌، نجف‌، 1387ق‌؛ كلينى‌، محمد، الكافى‌، به‌ كوشش‌ على‌اكبر غفاري‌، تهران‌، 1389ق‌؛ مسيري‌، عبدالوهاب‌ محمد، موسوعة اليهود و اليهودية و الصهيونية، بيروت‌، 1999م‌؛ مقريزي‌، احمد، امتاع‌ الاسماع‌، به‌ كوشش‌ محمد عبدالحميد نميسى‌، بيروت‌، 1420ق‌/1999م‌؛ موسوعة السياسة، بيروت‌، 1985م‌؛ يعقوبى‌، احمد، تاريخ‌، بيروت‌، دارصادر.
على‌ بهراميان‌