بِرات‌، ولايت‌ و شهر مركز آن‌، در جنوب‌ بخش‌ مركزي‌ آلبانى‌ كه‌ قسمتى‌ از اراضى‌ آن‌ كوهستانى‌ است‌. سابقة اين‌ شهر به‌ سدة 4ق‌م‌ مى‌رسد. در سدة 2ق‌م‌ يونانيان‌ اين‌ شهر را آنتى‌ پاتريا مى‌ناميدند. در عهد امپراتوري‌ روم‌ شرقى‌ (بيزانس‌)، اين‌ شهر پولخِريوپوليس‌ ناميده‌ شد («دائرة المعارف‌...1»، ؛ V/473 III/204 , 3 .(BSEاز سدة 3ق‌/9م‌ هنگامى‌ كه‌ صربها حكومت‌ شهر را در دست‌ گرفتند، آن‌ را بلگراد ناميدند (همانجا؛ سامى‌، 2/1260). در نوشته‌ها از چند بلگراد، از جمله‌ بلگراد دانوب‌ (طونا بلغرادي‌)، بلگراد استولنى‌ (استولنى‌ بلغرادي‌)، بلگراد اردل‌ (اردل‌ بلغرادي‌) و بلگراد آرناؤد (آرناؤد بلغرادي‌) ياد شده‌ است‌ (اوليا چلبى‌، 8/689). تركان‌ عثمانى‌ ساكنان‌ آلبانى‌ را «آرناؤد» مى‌ناميدند. از اين‌رو، شهر مذكور «آرناؤد لُغ‌ بلغرادي‌» خوانده‌ شد (سامى‌، همانجا؛ اوزون‌ چارشيلى‌، .(I/203 بعدها اين‌ شهر برات‌ (براتى‌) ناميده‌ شد كه‌ برگرفته‌ از نام‌ بلگراد است‌ ( 3 ، BSEهمانجا). شهر برات‌، مركز ولايت‌ برات‌ در كنار رود اوسومى‌ واقع‌ شده‌ كه‌ شاخه‌اي‌ از رود سِمِنى‌ است‌ («دائرة المعارف‌»، نيز 3 ، BSEهمانجاها).
جمعيت‌ شهر در 1967م‌/1346ش‌ حدود 24 هزار نفر بوده‌ (همانجا) كه‌ در 1993م‌/1372ش‌ به‌ بيش‌ از 148 هزار نفر افزايش‌ يافته‌ است‌ («برات‌2»، .(npn. ولايت‌ برات‌ از مراكز باغداري‌، توليد انگور و توتون‌ است‌. صنايع‌ شهر و ولايت‌ شامل‌ كاغذسازي‌، تهية روغن‌ زيتون‌ و سيگار است‌. در كوچووه‌ نزديك‌ شهر برات‌ پالايشگاه‌ نفت‌ ساخته‌ شده‌ است‌ ( 3 ، BSEهمانجا).
حضور فعال‌ دولت‌ عثمانى‌ در آلبانى‌ از 785ق‌/1383م‌ آغاز شد (اوزون‌ چارشيلى‌، همانجا). در 798ق‌/1396م‌ يك‌ لشكر ترك‌ به‌ آلبانى‌ حمله‌ كرد و چند شهر از جمله‌ برات‌ را به‌ تصرف‌ در آورد (همو، ، I/204 حاشيه‌؛ شاو، 1/74). در 847ق‌/1443م‌ ژرژ كاستريوتا، قهرمان‌ ملى‌ آلبانى‌ كه‌ از سوي‌ مراد دوم‌ سلطان‌ عثمانى‌، اسكندربيك‌ لقب‌ يافته‌ بود، كوشيد تا لشكريان‌ عثمانى‌ را كه‌ چندبار شهر برات‌ را به‌ تصرف‌ درآورده‌، و قيام‌ مردم‌ آن‌ را سركوب‌ كرده‌ بودند، از آنجا بيرون‌ راند (اوزون‌ چارشيلى‌، .(I/208-209 در 851ق‌/1447م‌ سلطان‌ مراد دوم‌ به‌ تشويق‌ حمزه‌بيك‌ برادر زادة اسكندربيك‌ كه‌ با عمويش‌ اختلاف‌ پيدا كرده‌ بود، عازم‌ جنگ‌ با اسكندربيك‌ و تصرف‌ آلبانى‌ شد. در نخستين‌ پيكارها لشكريان‌ عثمانى‌ موفق‌ به‌ تصرف‌ برات‌ نشدند، ولى‌ پس‌ از 852ق‌/1448م‌ مراد دوم‌ توانست‌ اين‌ شهر را به‌ تصرف‌ درآورد. در اين‌ پيكار فرمانده‌ سپاه‌ اسكندربيك‌ كه‌ براي‌ نجات‌ وي‌ به‌ آنجا آمده‌ بود، دستگير، و كشته‌ شد (همو، 64 .(II/62, چندي‌ بعد در 859ق‌/1455م‌ كه‌ سلطان‌ محمد فاتح‌ بر تخت‌ امپراتوري‌ عثمانى‌ تكيه‌ داشت‌، اسكندربيك‌ كوشيد تا برات‌ را از تصرف‌ تركان‌ خارج‌ كند. وي‌ مدتى‌ شهر را در محاصره‌ گرفت‌، ولى‌ سرانجام‌ در نتيجة فشار تركان‌ ناگزير عقب‌ نشست‌ (همو، .(II/65-66
برات‌ در پايان‌ سدة 10ق‌/16م‌ رونق‌ پيشين‌ را از دست‌ داد، ولى‌ در سدة 11ق‌/17م‌ به‌ احياي‌ سنتهاي‌ فرهنگى‌ دست‌ يافت‌. از آثار كهن‌ شهر مى‌توان‌ به‌ بقاياي‌ دژي‌ متعلق‌ به‌ سدة 7ق‌/13م‌ اشاره‌ كرد كه‌ شامل‌ خانه‌هاي‌ مسكونى‌، كليساي‌ مريم‌ مقدس‌ِ ولاخرنى‌3 با نقش‌ و نگارهاي‌ روي‌ ديوار، كليساي‌ نيكلاس‌ متعلق‌ به‌ 986ق‌/1578م‌، كليساي‌جامع‌ متعلق‌ به‌ سدة 12ق‌/18م‌ با كنده‌كاريهايى‌ بر روي‌ چوب‌ و تصويرهايى‌ از قديسان‌ مسيحى‌، زيارتگاه‌ فرقة مذهبى‌ هِلْوِت‌ متعلق‌ به‌ 1196ق‌/ 1782م‌، پلى‌ بر روي‌ رود اوسومى‌ متعلق‌ به‌ 1194ق‌/1780م‌ و موزة آثار باستانى‌ و هنرهاي‌ زيباي‌ شهر است‌ III/204) , 3 .(BSE
پس‌ از پيروزي‌ دولت‌ عثمانى‌، آثار مذهبى‌ اسلامى‌ در اين‌ شهر پديد آمد. اوليا چلبى‌ ضمن‌ شرح‌ انهدام‌ برخى‌ آثار از جمله‌ قلعة درونى‌ برات‌ (آرناؤد بلغرادي‌)، شمار خانه‌هاي‌ آن‌ را 40 تا 50 باب‌ نوشته‌ است‌. وي‌ همچنين‌ از وجود مساجد، از جمله‌ جامع‌ وسيع‌ بايزيدخان‌ (8/689 - 690)، 700 باب‌ دكان‌، حوضها، شادِروانها و كويهاي‌ شهر ياد كرده‌ است‌ (8/692 -693). وي‌ از جامع‌ ملك‌ غازي‌ با مناره‌اي‌ بلند و ستونهاي‌ مرمر، مدرسه‌، مكتب‌، تكيه‌، مسجد غازي‌ مراد پاشا، مسجد حسين‌ پاشا، خانقاه‌ شيخ‌ افندي‌، حجره‌هاي‌ درويشان‌، صومعه‌ها، دو گرمابه‌ و 77 تفرجگاه‌ اطراف‌ شهر ياد كرده‌ است‌ (8/693، 694، 695، 697). اوليا چلبى‌ همچنين‌ به‌ وجود پل‌ جنوبى‌ بزرگى‌ بر روي‌ رود اوسومى‌ (اوصوم‌ بلغراد) كه‌ به‌ فرمان‌ سلطان‌ سليمان‌ احداث‌ شده‌ بود، اشاره‌ كرده‌ است‌ (8/698).
مآخذ: اوليا چلبى‌، سياحت‌نامه‌، استانبول‌، 1928م‌؛ سامى‌، شمس‌الدين‌، قاموس‌ الاعلام‌، استانبول‌، 1889م‌؛ شاو، ا.ج‌. و ا.ك‌. شاو، تاريخ‌ امپراتوري‌ عثمانى‌ و تركية جديد، ترجمة محمود رمضان‌زاده‌، تهران‌، 1370ش‌؛ نيز:
Berat n , www. albanian . com/main/countries/albania/berat ; BSE 3 ; T O rkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi, Istanbul, 1992; Uzun 5 ar- s o l o , I.H., Osmanl o tarihi, Ankara, 1972-1983.
عنايت‌الله‌ رضا