بادوسْپانيان‌، عنوان‌ِ خاندانى‌ از فرمانروايان‌ محلى‌ رويان‌ (رستمدار) در شمال‌ ايران‌ ميان‌ گيلان‌ و ديلمستان‌ و طبرستان‌ در دو قرن‌ اول‌ هجري‌. بادوسپان‌ مركب‌ از دو جزء «پاتكوس‌» فارسى‌ ميانه‌ به‌ معنى‌ ناحيه‌، استان‌، و «بان‌» فارسى‌ ميانة متأخر از ريشة باستانى‌ «پا» به‌ معنى‌ پاييدن‌، و روي‌ هم‌ به‌ معنى‌ نگاهبان‌ استان‌ يا استاندار (استندار) است‌ (نيبرگ‌، ؛ II/158 مكنزي‌، 17 ؛ كنت‌، 194 ؛ براي‌ صورتهاي‌ پارتى‌ مانوي‌ و فارسى‌ ميانة مانوي‌ و متأخر و ارمنى‌، نك: مكنزي‌، 67 ؛ بويس‌، 67 -66 ؛ شروو، 117 ؛ آيوازيان‌، 146). بنابراين‌، بادوسپان‌ اصلاً عنوان‌ و منصب‌ بوده‌، و هر يك‌ از نواحى‌ چهارگانة قلمرو ساسانيان‌، مانند نيمروز يك‌ بادوسپان‌ داشته‌ است‌ (زرياب‌، 79). اين‌ منصب‌ و عنوان‌ در دورة فتوح‌ ايران‌ توسط مسلمانان‌ نيز ديده‌ مى‌شود (مثلاً نك: طبري‌، 4/140). به‌ هر حال‌، بادوسپانيان‌ رويان‌ به‌ بادوسپان‌ برادر دابويه‌ منسوبند و هر دو فرزند جيل‌ گاوباره‌ فرمانرواي‌ گيلان‌ و طبرستان‌ در پايان‌ عصر ساسانيند. از اين‌رو، آنان‌ را گاوباريان‌ نيز ناميده‌اند. برخى‌ از مورخان‌ نسب‌ گاوباره‌ را به‌ ساسانيان‌ رسانده‌اند كه‌ به‌ اقرب‌ احتمال‌ مجعول‌ است‌ (نك: زرياب‌، 81، جم ) و دوام‌ حكومتشان‌ تا سدة 11ق‌/17م‌ نيز بنابر شواهد و قراين‌ كافى‌ نادرست‌ مى‌نمايد (نك: ابن‌ اسفنديار، 1/178، كه‌ تقريباً به‌ اين‌ معنى‌ تصريح‌ كرده‌ است‌). به‌ نظر مى‌رسد كه‌ مورخان‌ به‌ اشتباه‌، حكومت‌ استنداران‌ رويان‌ در سده‌هاي‌ بعد را دنبالة حكومت‌ بادوسپانيان‌ دانسته‌اند. تفصيل‌ مطلب‌ و اطلاعات‌ و تحقيقات‌ تاريخى‌ دربارة اين‌ خاندان‌ و دابويان‌ در ذيل‌ گاوباريان‌ كه‌ عنوان‌ عام‌ اين‌ هر دو شاخه‌ است‌، ارائه‌ خواهد شد.
مآخذ: آيوازيان‌، ماريا، وام‌واژه‌هاي‌ ايرانى‌ ميانة غربى‌ در زبان‌ ارمنى‌، تهران‌، 1371ش‌؛ ابن‌ اسفنديار، محمد، تاريخ‌ طبرستان‌، به‌ كوشش‌ عباس‌ اقبال‌ آشتيانى‌، تهران‌، 1320ش‌؛ زرياب‌، عباس‌، «ملاحظاتى‌ دربارة سلسلة بادوسپانيان‌ طبرستان‌»، تحقيقات‌ اسلامى‌، تهران‌، بنياد دايرة المعارف‌ اسلامى‌، س‌ 1، شم 2، س‌ 2، شم 1؛ طبري‌، تاريخ‌؛ نيز:
Boyce, M., A Word-List of Manichaean Middle Persian and Parthian, Acta Iranica, Tehran/Li I ge, 1977; Kent, R.G., Old Persian Grammar, Texts, Lexicon, New Haven, 1953; MacKenzie, D.N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, 1971; Nyberg, H.S., A Manual of Pahlavi, Wiesbaden, 1974; Skjaervo, P.O., The Sassanian Inscription of Paikuli, Wiesbaden, 1983, vol. III(1).
صادق‌ سجادي‌