باخَمْرا، قريه‌اي‌ از ناحية كوفه‌ در عراق‌. اين‌ قريه‌ ميان‌ كوفه‌ و واسط واقع‌ بود. فاصلة آن‌ به‌ كوفه‌ نزديك‌تر، و در 16 يا 17 فرسخى‌ شرق‌ اين‌ شهر قرار داشت‌ (ياقوت‌، 1/458؛ نيز نك: ابن‌ قتيبه‌، 213). مسعودي‌ آن‌ را از سرزمين‌ طَف‌ّ (از نواحى‌ كوفه‌) شمرده‌ است‌ (4/148)، اما امروزه‌ موقعيت‌ باخمرا را نمى‌توان‌ دقيقاً تعيين‌ كرد. اين‌ نام‌ در زبان‌ آرامى‌ به‌ معناي‌ خمخانه‌ است‌ ( 2 .(EI
شهرت‌ باخمرا به‌ سبب‌ جنگى‌ است‌ كه‌ در آنجا ميان‌ ابراهيم‌ بن‌ عبدالله‌ (ه م‌)، از نوادگان‌ امام‌ حسن‌(ع‌)، و لشكر منصور خليفة عباسى‌، روي‌ داد و به‌ «وقعة باخمري‌» معروف‌ است‌ (نك: ابوالفرج‌، 382، 420). ابراهيم‌ همزمان‌ با آغاز بناي‌ بغداد (اول‌ رمضان‌ 145ق‌/ 23 نوامبر 762م‌)، توسط منصور (نك: طبري‌، 7/624، 634)، در بصره‌ قيام‌ كرد و پس‌ از بيعت‌ گرفتن‌ از مردم‌، بر شهر چيره‌ شد و با فرستادن‌ لشكريان‌ و عاملان‌ خود، بر اهواز، فارس‌ و واسط نيز استيلا يافت‌ و پس‌ از آن‌ آهنگ‌ كوفه‌ كرد. در ذيقعدة 145 در باخمرا ميان‌ او و لشكر عباسى‌ به‌ سركردگى‌ عيسى‌ بن‌ موسى‌، عم‌ منصور جنگى‌ سخت‌ درگرفت‌. نخست‌ پيروزي‌ با سپاه‌ ابراهيم‌ بود، اما با حملة مجدد گروهى‌ از لشكريان‌ عيسى‌، ابراهيم‌ بر اثر اصابت‌ تيري‌ درگذشت‌ و جمعى‌ از يارانش‌ (400 تا 500 نفر) كه‌ از زيديه‌ بودند، كشته‌ شدند (خليفه‌، 2/649 -650؛ يعقوبى‌، 2/376-379؛ طبري‌، 7/634 -647؛ قس‌: ابن‌ حبيب‌، 35؛ بيهقى‌، 1/410). بدين‌گونه‌، اين‌ نهضت‌ علوي‌ كه‌ اساس‌ خلافت‌ عباسى‌ را سخت‌ به‌ مخاطره‌ افكنده‌ بود، درهم‌ شكست‌. برخى‌ باخمرا را «بدر الصغري‌» خوانده‌اند (ابوالفرج‌، 365؛ ذهبى‌، 6/224). ابوحنيفه‌، امام‌ حنفيان‌ نيز كه‌ به‌ پيوستن‌ به‌ قيام‌ ابراهيم‌ فتوا داده‌ بود، كشته‌ شدگان‌ در باخمرا را با شهداي‌ بدر برابر دانسته‌ است‌ (نك: ابوالفرج‌، 364؛ ابن‌ عنبه‌، 109). به‌ اين‌ ترتيب‌، ابراهيم‌ به‌ «قتيل‌ باخمرا» (ابونصر، 9، 65؛ بيهقى‌، 2/554)، و «صاحب‌ باخمرا» (ابن‌ ابى‌ الحديد، 15/272) مشهور شد. دعبل‌ خزاعى‌ در قصيدة تائية معروف‌ خود، به‌ قبر ابراهيم‌ در باخمرا اشاره‌ دارد (ص‌ 136؛ مسعودي‌، همانجا). گور ابراهيم‌ در سدة 7ق‌ زيارتگاه‌ مردم‌ بوده‌ است‌ (نك: ياقوت‌، همانجا؛ هروي‌، 77).
مآخذ: ابن‌ ابى‌ الحديد، عبدالحميد، شرح‌ نهج‌ البلاغة، به‌كوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهيم‌، قاهره‌، 1962م‌؛ ابن‌ حبيب‌، محمد، المحبر، به‌ كوشش‌ ايلزه‌ ليشتن‌ اشتتر، حيدرآباددكن‌، 1361ق‌/1942م‌؛ ابن‌ عنبه‌، احمد، عمدة الطالب‌، نجف‌، 1381ق‌/ 1961م‌؛ ابن‌ قتيبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، به‌ كوشش‌ ثروت‌ عكاشه‌، قاهره‌، 1960م‌؛ ابوالفرج‌ اصفهانى‌، مقاتل‌ الطالبيين‌، به‌ كوشش‌ احمد صقر، قاهره‌، 1368ق‌/1949م‌؛ ابونصر بخاري‌، سهل‌، سرّ السلسلة العلوية، نجف‌، 1381ق‌/1962م‌؛ بيهقى‌، على‌، لباب‌ الانساب‌، به‌ كوشش‌ مهدي‌ رجايى‌، قم‌، 1410ق‌؛ خليفة بن‌ خياط، تاريخ‌، به‌ كوشش‌ سهيل‌ زكار، دمشق‌، 1968م‌؛ دعبل‌ خزاعى‌، ديوان‌، به‌ كوشش‌ عبدالصاحب‌ عمران‌ دجيلى‌، بيروت‌، 1972م‌؛ ذهبى‌، محمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ حسين‌ اسد، بيروت‌، 1405ق‌/ 1985م‌؛ طبري‌، تاريخ‌؛ مسعودي‌، على‌، مروج‌ الذهب‌، به‌ كوشش‌ شارل‌ پلا، بيروت‌، 1973م‌؛ هروي‌، على‌، الاشارات‌ الى‌ معرفة الزيارات‌، به‌ كوشش‌ ژ.سوردل‌ تومين‌، دمشق‌، 1953م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌؛ يعقوبى‌، احمد، تاريخ‌، بيروت‌، 1379/ 1960م‌؛ نيز: . 2 EI
محمدرضا ناجى‌