آقْ‌سرایی، جمال‌الدین محمدبن محمدبن محمدبن فخرالدین رازی (د 791ق/1389م). ادیب، مفسر و طبیب. وی از خانواده‌ای ایرانی نژاد بود و مذهب شافعی داشت. به مناسبت سکونت در آق‌سرای ترکیه به این نام شهرت یافت. آق‌سرایی معاصر با سیّدشریف جرجانی (د 816ق/1413م) بوده است. وی در زمان سلطان‌مرادخان‌بن اورخان در مدرسة «زنجیرلی» در قَرامان که شرط تدریس در آن از حفظ داشتن صحاح جوهری بود، تدریس می‌کرد. (بروسه‌لی، 1/265). در حلقة درس او علما و فضلای بسیاری شرکت می‌جستند. مشهور است که شاگردان او برحسب اعتبار به 3 گروه تقسیم می‌شدند: مبتدیان، که در رکاب استاد در راه مدرسه متوسبطان که در رواق مدرسه و شاگردان عالی که در داخل مدرسه از وی بهره می‌گرفتند. وی به شیوة فلاسفة یونان، گروه نخست را مشّائیون و گروه دوم را رواقیّون می‌نامید. او را آثاری بدین شرح است: 1. شرح‌الایضاح فی‌المعانی والبیان، نگاشتة جلال‌الدین محمدبن عبدالرحمن قزوینی، معروف به خطیب دمشق (د 739ق/1338م) که آن را ایضاح‌الایضاح نامیده است. 2. حاشیه بر شرح ابن‌ساعاتی (فقیه، د 694ق/1295م) بر مجمع‌البحرین و ملتقی‌النّهرین، در فروع فقه حنفی. 3. اخلاق جمالی، کتابی در 3 مقاله که برای سلطان‌یِلْدیرِمْ با یزید نوشته شده و بیانگر اخلاق فرد در ارتباط با خود، با خانوادة خود، و در رابطه با مردم است. 4. شرح‌الغایه‌القصوی فی درایه‌الفتوی، در فروع فقه شافعی، نگاشتة قاضی‌ناصرالدین عبدالله‌بن عمر بیضاوی (د 685ق/1286م). 5. حاشیه بر تفسیر کشاف زمخشری به نام حواشِ علی‌الکشاف. 6. حل‌الموجز، در طب که شرحی است بر کتاب معروف موجزالقانون نگاشتة علاءالدین علی‌بن أبی‌حزم قوشی، معروف به ابن‌نفیس (د 687ق/1288م). 7. کشف‌الإعراب، در شرح لباب (بروسه‌لی، 1/266) نسخه‌های خطی از آثار او در دست است.

مآخذ: آقابزرگ، الذریعه، 17/24، 23/250؛ بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333ق؛ بروکلمان (آلمانی)، ذیل، 2/328؛ حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون، استانبول، 1941م، 1/36، 210، 2/1192؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، چ 2، 7/270؛ طاش‌کپری‌زاده، احمدبن مصطفی، الشقائق‌التعمانیه، بیروت، 1395ق، صص 14-15؛ کحاله، عمررضا، معجم‌المؤلفین، بیروت، داراحیاءالتراث‌العربی، 6/192؛ لکنوی، محمّدعبدالحیّ، الفوائدالبهیّه فی تراجم‌الحنفیه، 1/191؛ مدرّس، محمدعلی، ریحانه‌الادب، تبریز، 1346ش، 1/58-59.
کاظم موسوی بجنوردی