جوهری‌ تبریزی ، میرزامقیم‌، شاعر قرن‌ یازدهم‌، فرزند استاد میرزا علی‌ زرگر تبریزی‌. تذكره‌نویسان‌ به‌سال‌ تولد وی‌ اشاره‌ای‌ نكرده‌اند. او تبریزی‌ بود اما در عباس‌آباد اصفهان زندگی‌ می‌كرد (نصرآبادی‌، ص‌ 198؛ خلیل‌، ج‌ 2، ص‌ 175). ابتدا زرگر بود و سپس‌ به‌ تجارت‌ پرداخت‌ (همانجاها). در ریحانه الادب‌ (مدرس‌تبریزی‌، ج‌ 1، ص‌440) شرح‌حال‌ او با جوهری‌ زرگر بخارایی‌، شاعر معاصر اثیرالدین‌ اخسیكتی‌ (متوفی‌ ح 570)، خلط‌ شده‌ است‌ (آقا بزرگ‌ طهرانی‌، ج‌ 9، قسم‌ 1، ص‌210؛ دیهیم‌، ج‌ 2، ص‌ 151). وی‌ را همچنین‌ نباید با جوهری‌ هروی‌*، صاحب‌ طوفان‌ البكاء فی‌ مقاتل‌ الشهداء، یكی‌ دانست‌ (رجوع کنید به تربیت‌، ص‌ 101).

جوهری‌ در زمان‌ جهانگیر (پادشاه‌ مغول‌ هند، حك:1014ـ 1037) و فرزندش‌ شاه‌جهان‌ (حك: 1037ـ 1068) بارها به‌ هند سفر كرد (خلیل‌، همانجا). مدتی‌ نیز در هرات‌ به‌ خدمت‌ حسن ‌خان‌ شاملو، حاكم‌ آن‌ منطقه‌، رسید (آذربیگدلی‌، ص‌ 29؛ آفتاب‌ رای‌ لكهنوی‌، ج‌ 1، ص‌ 167).

از اشعار جوهری‌ فقط‌ ابیاتی‌ پراكنده‌ در تذكره‌ها باقی‌ مانده‌ است‌. خوشگو (ج‌ 1، گ‌ 42 پ‌) و خلیل‌ (همانجا) از ظرافت‌ طبع‌ و بذله‌گویی‌ او سخن‌ گفته‌اند. وی‌ قطعه‌ای‌ هفده‌ بیتی‌ در باره تاریخ‌ عمارتی‌ از شاه‌عباس‌ دوم‌ (حك: 1052ـ1077) سروده‌ كه‌ مصرعهای‌ اول‌ آن‌ به‌ تاریخ‌ آغاز بنا و مصرعهای‌ دوم‌ آن‌ به‌ تاریخ‌ انجام‌ بنا اشاره‌ دارد (دیهیم‌، ج‌ 2، ص‌150).

وی‌ بر اثر بیماری‌ در اصفهان‌ درگذشت‌. تاریخ‌ وفاتش‌ مشخص‌ نیست‌ اما می‌دانیم‌ كه‌ تا 1057 (تاریخ‌ اتمام‌ بنای‌ عمارت‌ شاه‌عباس‌) زنده‌ بوده‌ است‌ (رجوع کنید به دیهیم‌، همانجا).

---

منابع‌:
(1) لطفعلی‌بن‌ آقاخان‌ آذربیگدلی‌، آتشكده آذر، چاپ‌ جعفر شهیدی‌، چاپ‌ افست‌ تهران‌ 1337 ش‌؛
(2) آفتاب‌ رای‌ لكهنوی‌، تذكره ریاض‌ العارفین‌، چاپ‌ حسام‌الدین‌ راشدی‌، اسلام‌آباد 1355ـ1361 ش‌؛
(3) آقابزرگ‌ طهرانی‌؛
(4) محمدعلی‌ تربیت‌، دانشمندان‌ آذربایجان‌، تهران‌ 1314 ش‌؛
(5) علی‌ابراهیم‌ خلیل‌، تذكره صحف‌ ابراهیم‌، نسخه خطی كتابخانه دانشگاه‌ توبینگن‌، شOr. 711 ، نسخه عكسی‌ موجود در كتابخانه مركزی‌ دانشگاه‌ تهران‌، ش‌ 2974ـ2977؛
(6) بندربن‌ داس‌ خوشگو، سفینه خوشگو، نسخه خطی‌ كتابخانه موزه بریتانیا، ش‌ 4672. Or، نسخه عكسی‌ موجود در كتابخانه بنیاد دایره المعارف‌ اسلامی‌؛
(7) محمد دیهیم‌، تذكره شعرای‌ آذربایجان، تبریز 1367 ش‌؛
(8) محمدعلی‌ مدرس‌تبریزی‌، ریحانه الادب، تهران‌ 1374 ش‌؛
(9) محمدطاهر نصرآبادی‌، تذكره نصرآبادی، چاپ‌ وحید دستگردی‌، تهران‌ 1361 ش‌.

/ منیژه‌ ظفرآبادی‌ /