ثابت بن موسی بن عبدالرحمان ، ملقب به ضَریر (نابینا) و عابد، از راویان حدیث در کوفه . کنیة مشهور وی «ابویزید» است (مِزّی ، ج 4، ص 377؛ ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 557) اما ابن حِبّان (ج 1، ص 207)، «ابواسماعیل » را کنیة مشهور او ذکر کرده است .

تاریخ تولدش در منابع ذکر نشده است و در بارة زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست ؛
همین قدر می دانیم که در کوفه می زیسته (همانجا) و در 229، به روزگار حکومت هارون عباسی وفات یافته است (ابن سعد، ج 6، ص 288؛
مزّی ، ج 4، ص 379؛
ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 558).

او عمدتاً از شریک بن عبداللّه نخعی و سُفیان ثوری روایت کرده است (مزّی ، ج 4، ص 378؛
ذهبی ، ج 1، ص 367؛
ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 557).

عموم تراجم نویسان اهل سنّت ، او را در نقل حدیث ضعیف دانسته و با عبارات گوناگون ، به جَرح و قَدح او پرداخته اند (همانجاها؛
نیز رجوع کنید به ابن جوزی ، ج 1، ص 159ـ 160). شمار منقولات اندک او را پنج ( رجوع کنید به ذهبی ، همانجا) یا هفت روایت ( رجوع کنید به ابن عدیّ، ج 2، ص 305ـ306؛
مزّی ، ج 4، ص 379؛
ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 558) دانسته اند. ظاهراً غفلت و بی دقتی ثابت در نقل حدیث ، سبب شده که وی در یک روایت ، گفتاری از راوی حدیث را متن حدیث بپندارد و آن را به عنوان حدیثی نبوی نقل کند ( رجوع کنید به همانجاها؛
ذهبی ، همانجا).

برخی از کسانی که از او روایت کرده اند عبارت اند از: ابراهیم بن ابی بکربن ابی شَیْبه ، اسماعیل بن محمد طُلَیْحی ، ابوبرزه فضل بن محمد حاسب ، ابوعَمرو احمدبن حازم بن ابی عَرْزَه ، جعفربن مهران سَبّاک ، محمدبن عبداللّه بن سلیمان حَضْرَمی و هَنّادبن سَرّی (مزّی ، ج 4، ص 378). ابوزُرَعه و ابوحاتم اگرچه از او حدیث شنیده بودند، از نقل روایاتش خودداری می کردند (همانجا؛
ابن حجر عسقلانی ، ج 1، ص 557).

ابن ندیم (ص 275) شخصی به نام «ثابت الضریر» را در شمار فقیهان شیعه دانسته و کتابی در فقه به او نسبت داده است (نیز رجوع کنید به طوسی ، ص 91؛
امین ، ج 4، ص 13) که به نظر مامَقانی (ج 1، بخش 2، ص 193) همین ویژگیِ فقاهت ، مدح و توثیقی در خور برای اوست . مامقانی (همانجا)، به نقل از میرزااحمد اخباری نیشابوری ، احتمال داده که او همان «ثابت بن موسی »

باشد؛
بنابراین ، تضعیف مقام حدیثی او از سوی ابن حجر عسقلانی اهمیتی ندارد.

---

منابع :
(1) ابن جوزی ، کتاب الضعفاء و المتروکین ، چاپ ابوالفداء عبداللّه قاضی ، بیروت 1406/ 1986؛
(2) ابن حبّان ، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین ، چاپ محمود ابراهیم زاید، حلب 1395ـ 1396/ 1975ـ1976؛
(3) ابن حجر عسقلانی ، کتاب تهذیب التهذیب ، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت 1415/1995؛
(4) ابن سعد (لیدن )؛
(5) ابن عدیّ، الکامل فی ضعفاءالرجال ، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض ، بیروت 1418/1997؛
(6) ابن ندیم ؛
(7) امین ؛
(8) محمدبن احمد ذهبی ، میزان الاعتدال فی نقدالرجال ، چاپ علی محمد بجاوی ، قاهره 1963ـ1964، چاپ افست بیروت ( بی تا. ) ؛
(9) محمدبن حسن طوسی ، الفهرست ، چاپ جواد قیومی ، قم 1417؛
(10) عبداللّه مامقانی ، تنقیح المقال فی علم الرجال ، چاپ سنگی نجف 1349ـ1352؛
(11) یوسف بن عبدالرحمان مزّی ، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال ، ج 4، چاپ بشار عواد معروف ، بیروت 1403/1983.

/ منی ' علی نژاد /