بادیان (صورت کهنتر آن باذیان ) ، نام یا جزئی از نام فارسی سه گیاه یا تخم سه گیاهِ گوناگون : 1) رازیانه ، 2) بادیانِ رومی (اَنیسون )، 3) بادیان خَتایی .

1) رازیانه * . در برخی از مآخذ داروپزشکی اسلامی ، مانند الاغراض الطّبیّة جرجانی ، (ص 559)، تحفة حکیم مؤمن ، (ص 144)، و مخزن الادویة عقیلی علوی شیرازی ، (ص 217)، بادیان مترادف رازیانه / رازیانَج دانسته شده است ؛ اما اخوینی بخاری (متوفی ح 373) در هدایة المتعلمین فی الطب ، کهنترین کتاب طبی شناخته شده به فارسی ، بادیان (یا ریشه یا تخم آن ) و رازیانه (و تخم آن ) را دو گیاه متفاوت ذکر کرده است (رجوع کنید به اخوینی بخاری ، همان ، فهرست ، ذیل «بادیان » و «رازیانه »).

2) بادیان رومی (= انیسون * ). اگر بادیان را به معنی رازیانه بپذیریم ، اصطلاح فارسی «بادیان رومی » که در برخی از مآخذ متأخّر (مانند عقیلی علوی شیرازی ، ص 911؛ شلیمر ، ص 460؛ دایرة المعارف فارسی ، ذیل همین واژه ) برای انیسون ذکر کرده اند، با توجه به دو اصطلاح قدیم عربی مترادف با انیسون ، توجیه پذیر است ، یعنی دو اصطلاح «الرازیانج الشامی » (لفظاً، «رازیانة شامی »؛ مثلاً رجوع کنید به ابوریحان بیرونی ، ص 77، به نقل از ابومَعاذ جَوانْکانی یا جَوارْکانی ) و «الرازیانج الرّومی » (لفظاً، «رازیانة رومی »؛ مثلاً رجوع کنید به ابن سینا، ج 1، ص 243 ( انیسون = تخم رازیانة رومی ) ؛ ابن میمون ، ش 19 ( انیسون = بزر الرازیانج الرومی ) ؛ انطاکی ، ج 1، ص 51ـ52). بادیان و انیسون هر دو از خانوادة چتریان اند و تخم آنها از حیث شکل و بو و خواص ، بسیار شبیه به هم و لذا قابل اشتباه با یکدیگر است (رجوع کنید به واژة فرانسوی badiane و انگلیسی badian هر دو مأخوذ از بادیانِ فارسی ، که به هر دو معنی به کار رفته اند؛ نیز رجوع کنید به انطاکی که در ج 1، ص 51ـ52، انیسون را مترادف الرازیانج الرومی ، و در ص 144، رازیانج را معادل انیسون دانسته است ).

3) بادیان خَتایی . درختچه ای از خانوادة ماگنولیاییان و بومی چین و حوالی آن است . قبل از قرن دهم پیش از میلاد در چین شناخته شده بوده ، ولی بسی دیرتر به برخی از سرزمینهای دیگر (از جمله در قرن دوازدهم / هجدهم به اروپا) راه یافته است . ازینرو، در مآخذ قدیم داروشناسی و پزشکی غربی (یونانی ، رومی ) و اسلامی ذکری از آن نرفته است . در مآخذ جدید عربی ، مثلاً الموسوعة فی علوم الطبیعة ، (ج 1، ش 2298 و 2693)، نام «انیسون یا (بَدْیانِ) نجمی » را به تقلید از نام فرانسوی آن ، anis إtoilإ ، برای آن جعل کرده اند. نامگذاری نسبتاً جدید فارسی ، «بادیان ختایی »، نظر به مشابهت بوی دانه های این گیاه با بوی تند دانه های بادیان (= رازیانه ) و نظر به منبع اصلی آن ، ختا/ خطا (= چین شمالی ، در مآخذ اسلامی ) بوده است . به قول صاحبِ مخزن الادویة (ص 201)، «بادیان خطایی از ادویة جدیده است و آن را از جبال نیپال و چین و زیرباداتِ هند آورند و مقوّی معده ، دافع ریاح و درد احشاء، محلّل بلغم و مدرّ بول است و نصاری به جهت همین خواص ، با چای خطایی طبخ نموده می نوشند».

---

منابع :
(1) ابن سینا، القانون فی الطب ، ج 3، بولاق 1294؛
(2) ابن میمون ، شرح اسماءالعقّار ، چاپ و شرح ماکس مایرهوف ، قاهره 1940؛
(3) محمدبن احمد ابوریحان بیرونی ، الصّیدنة فی الطب ، چاپ عباس زریاب ، تهران 1370 ش ؛
(4) ربیع بن احمد اخوینی بخاری ، هدایة المتعلمین فی الطب ، چاپ جلال متینی ، مشهد 1344 ش ؛
(5) داوودبن عمر انطاکی ، تذکرة أولی الا لباب ، قاهره 1308ـ 1309؛
(6) اسماعیل بن حسن جرجانی ، الاغراض الطّبیّه ، چاپ عکسی نسخة مکتوب در 789، تهران 1345 ش ؛
محمد

(7) مؤمن بن محمد زمان حکیم مؤمن ، تحفة حکیم مؤمن ، تهران ( 1360 ش ) ؛
(8) دائرة المعارف فارسی ، به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345 ش ؛
(9) محمدحسین بن محمدهادی عقیلی علوی شیرازی ، مخزن الادویة ، کلکته 1844؛
(10) ادوارد غالب ، الموسوعة فی علوم الطبیعة ، بیروت 1965ـ1966 ؛


(11) J. L. Schlimmer, Terminologie mإdico- pharmaceutique et anthropologique fran µ aise-persane..., litho. ed., Tehran 1874, typset repr., Tehran 1970.

/ هوشنگ اعلم /

تصاویر این مدخل:
بادیان منبع:گیاهان دارویی