بَرَکی بَرَک ، منطقه ای در ولایت لوگر در مشرق افغانستان ، متشکل از سه قسمت : 1) روستای پراکنده ؛ 2) سکونتگاهی مرکب از ده قلعه با دیوارهای بلند با برجهایی در زوایای آن و سردرهای دواشکوبه (بالاخانه دار)؛ 3) بازاری در پانصد متری دهکده و یک سرای مسافری و چند ساختمان دولتی .

در نقشه های قدیمی انگلیسی از افغانستان قرن نوزدهم تنها نام برکی راجان به چشم می خورد، اما در تقسیمات جدید کشوری افغانستان برکی برک نام قسمتی از ولایت لوگر است با مساحت 329 کیلومترمربع که جمعیت آن را پیش از 1358 ش /1979 بین سی تا چهل هزار تن برآورد کرده اند. اهمیت این منطقه بیشتر در این است که آخرین کسانی که به زبان اُورمُری تکلم می کنند در نزدیکی قلعه های آن به سر می برند. برکیهای لوگر و کانی گرام با اینکه در میان افغانها زندگی می کنند زبان و فرهنگ خود را حفظ کرده اند.

اورمُری از گروه زبانهای ایرانی جنوب شرقی است ، که امروزه در دو منطقه دور از هم ، یعنی درة لوگر و منطقه کانی گرام در وزیرستان پاکستان ، رایج است . زبانهای پَراچی و پشتو * نیزاز این گروه اند. اگر چه زادگاه زبان اورمری را وادی لوگر دانسته اند اما ظاهراً نشانه های کهنگی در اورمری کانی گرام بیشتر بر جا مانده است . اورمری لوگر بیش از کانی گرام زیر تأثیر زبان فارسی است . از زبان اورمری اسناد کتبی

بر جای نمانده یا به دست نیامده است . اورمری زبانهایِ برکی بَرک محل خود را گرام می خوانند که در هند و آریایی به معنی دهکده یا روستاست و در زبان سنسکریت به صورت ma ¦ Gra دیده می شود؛ چنانکه ظاهراً کانی گرام به معنای «روستای آتش » است .

امروزه ، جز در چند مورد استثنایی ، اورمری زبانهای برکی برک با تاجیکهای فارسی زبان همگون شده اند. ساکنان برکی راجان بیقین از نژاد تاجیک اند.

قدیمترین اشاره به بَرَکیها در بابرنامه (به صورت برک ، ص 235 و بَرَکِستان ، ص 220) دیده می شود. الفینستون (ص 315) آن را به صورت بُرّوکی ، و لیچ به صورت بَرَکی آورده است .

از برکیها در قرون یازدهم و دوازدهم چند تن به تألیف و تدریس پرداخته اند؛ مشهورترینشان : میرزاخان ملقب به اوحدالدّین ، عالم قرن یازدهم که آثاری به فارسی و عربی دارد؛ بهلول برکی ، فرزند میرزاخان (متوفی 1170) شارح دیوان چند تن از شاعران پارسی گو؛ شیخ جوهربن میرمحمد مدد خیل (متوفی 1083) مؤلف اثری در فقه ؛ علی محمد انصاری ، تذکره نویس .

---

منابع :
(1) قاموس جغرافیائی افغانستان ، چاپ محمد حکیم ناهض ، ج 1، کابل 1335 ش ؛


(2) Afghanistan . Official standard names gazetteer , Washington 1971;
(3) Ba ¦ bur, Emperor of India, Ba ¦ bur- na ¦ ma=Memoirs of Ba ¦ bur , ed. Annette Susannah Beveridge, New Delhi 1979 ;
(4) M. Elphinstone, An account of the kingdom of Caubul and its dependencies in Persia, Tartary, and India,  st ed., London 1815, repr. with notes by A. Janata, Graz 1969 ;
(5) C. M. Kieffer, Grammaire de l'o ¦ rmur ¤  ¦ (forthcoming) ;
(6) idem, "La maintenance de l'identitإ ethnique chez les Arabes arabophones, les érmur ¤ et les Para ¦ c ¦  § en Afghanistan," in Erwin Orywal, Die ethnischen Gruppen Afghanistans. Fall-studien zu Identitجt und Intergruppenbeziehungen , Wiesbaden 1986, 101-139;


(7) idem, "Le multilinguisme des Ormur ¤ s de Baraki-Barak (Afghanistan). Note sur des contacts de dialects: o ¦ rmur ¦  ¤ , paى ¤ to ¦ et persan k ¤ a ¦ boli," Studia Iranica , 1 (1972);
(8) R. Leech, "A vocabulary of the Baraky language," Journal of the Royal Asiatic Society of Bengal , 7 (1838), 727-731;
(9) G. Morgenstierne, Indo-Iranian frontier languages, I, Oslo 1929;
(10) A Provisional gazetteer of Afghanistan, I, Kabul 1975.

(11) / تلخیص و تلفیق از ( ایرانیکا )؛
(12) ( د. اردو )؛


( آریانا : ذیل «اورمری » ) /