عقوق

عقوق: اذيت و آزار رساندن.

واژه عقوق از «عق» گرفته شده و در لغت به معناى پاره كردن و بريدن آمده است.[1] اين عنوان در روايات وكلمات فقها غالباً با اضافه به والدين به كار رفته و موضوع اين نوشتار است. در روايتى عقوق والدين از لشكريان جهل و ضدّ احسان و نيكى به آنان شمرده شده است.[2] بنابر اين، عقوق والدين؛ يعنى بدى به آنان و ضايع كردن و ناديده گرفتن حقوقى كه پدر و مادر بر گردن فرزند دارند.[3] از اين رو، بى‌احترامى و آزار رساندن به ايشان با گفتار يا رفتار از مصاديق عقوق به شمار مى‌رود.[4] از آن در باب صلات و شهادات سخن گفته‌اند.

حكم تكليفى: خداى تعالى در آيات متعدد به احسان و نيكى به پدر و مادر فرمان داده و آن را در كنار وظيفه بندگى و شرك نورزيدن بنده به خود ذكر كرده است.[5] در آيه‌اى حتى در فرض مشرك بودن والدين، فرزند به مصاحبت به نيكى با آنان در دنيا مكلف شده است.[6] در آيه‌اى ديگر، فرزندان، حتى از گفتن كلمه افّ به پدر و مادر بر حذر داشته شده‌اند.[7]

در روايات متعدد نيز از عقوق والدين به شدت نكوهش شده و فرزندان از آن نهى شده‌اند. امام صادق عليه السّلام مى‌فرمايد: «كمترين عقوق، گفتن كلمه افّ به پدر و مادر است و اگر خداى تعالى چيزى كمتر از آن مى‌دانست، البته از آن نهى مى‌كرد».

در حديثى از رسول خدا صلّى اللّه‌ عليه و آله آمده است: «بپرهيزيد از عقوق والدين؛ زيرا عاقّ والدين نسيم بهشت را كه از فاصله هزار سال احساس مى‌شود، احساس نمى‌كند». در حديثى از امام صادق عليه السّلام، تند نگاه كردن به پدر و مادر از عقوق شمرده شده است[8] و در حديثى ديگر از امام باقر عليه السّلام، عقوق والدين از اسباب كاهش عمر دانسته شده است.[9] چنان كه در روايات متعدد عقوق والدين از گناهان كبيره معرفى شده است.[10] بنابر اين، شكى در حرمت و گناه كبيره بودن آن نيست.[11]