شرط متقدم --> شرط متأخر

شرط مجهول --> شرط ضمن عقد

شرط مخالف كتاب و سنّت -->شرط ضمن عقد

شرط مخالف مقتضاى عقد -->شرط ضمن عقد

شرط مقارن --> شرط متأخر

شرط نتيجه

شرط نتيجه [= شرط غايت]: شرط كردن نتيجه مترتب بر سبب در ضمن عقد، مانند شرط ملكيت كتابى براى يكى از دو طرف عقد ضمن معامله خانه‌اى(-->شرط ضمن عقد).

شرط واجب

شرط واجب: مقابل شرط وجوب.

شرط به لحاظ متعلّق به شرط وجوب يا حكم و شرط واجب يا وجود تقسيم مى‌شود. شرط واجب عبارت است از آنچه كه در كيفيت امتثال تكليف پس از تحقق شرط وجوب آن نقش دارد(--> شرط وجوب)، مانند سفر كردن جهت اداى مناسك حج پس از حصول استطاعت(-->استطاعت)كه شرط وجوب حج است.

تفاوت دو نوع شرط ياد شده آن است كه در شرط واجب، تحصيل آن پس از تحقق شرط وجوب آن، واجب است؛ زيرا واجب بدون تحقق شرط آن، در خارج تحقق نمى‌يابد و آنچه كه تحقق و تماميت واجب در خارج بسته به آن است، تحصيل آن واجب خواهد بود؛ ليكن در شرط وجوب، تحصيل آن بر مكلّف واجب نيست.(1)

آيا وجوبِ شرط واجب، صرفاً عقلى است يا علاوه بر عقلى، شرعى نيز مى‌باشد؟ مسئله اختلافى است.(2)

شرط واجب به لحاظ دخالت علم در متعلّق آن به شرط ذُكرى [ شرط علمى[ و شرط واقعى تقسيم مى‌شود. مراد از شرط ذكرى آن است كه واقع صرف نظر از علم و جهلِ به آن شرط نيست، بلكه با قيد علم و آگاهى به آن شرط است. بنابر اين،

• (1)فقه الإمام جعفرالصادق 1/180
• (2)مستند العروة (الصوم) 2/ 379 ؛ مدارك العروة 23/ 19 ؛ أصول الإستنباط/ 89 ـ 90