در شرط ذكرى، آگاهى و التفات داشتن موضوعيت دارد، مانند ترتيب بين نماز ظهر و عصر كه شرط ذكرى است؛ از اين رو، چنانچه كسى از روى سهو، نماز عصر را پيش از نماز ظهر بخواند، نماز صحيح است و نياز به اعاده ندارد.(3)و نيز شرط اباحه (غصبى نبودن) آب براى وضو و مكان براى نماز. بنابر اين، با جهل به غصبى بودن و حرمت آن، وضو و نماز باطل نخواهد بود.(4)

مقابل شرط ذكرى، شرط واقعى قرار دارد كه واقع، قطع نظر از علم و جهل به آن، شرط است، مانند شرط مطلق و پاك بودن آب براى وضو؛ از اين رو، وضو گرفتن با آب مضاف يا نجس مطلقا باطل است؛ هرچند وضو گيرنده جاهل به مضاف يا نجس بودن آن باشد.(5)

(--> شرط)

شرط واقعى

شرط واقعى: شرطى كه علم و جهل در آن دخالتى ندارد و واقع، قطع نظر از علم و جهل شرط مى‌باشد(--> شرط واجب).

شرط وجوب

شرط وجوب: مقابل شرط واجب.

شرط به لحاظ متعلّق به شرط وجوب و شرط واجب(--> شرط واجب)تقسيم مى‌شود. شرط وجوب شرطى است كه در پيدايى مصلحت در متعلّقِ وجوب نقش دارد؛ به گونه‌اى كه با نبود آن متعلّق فاقد مصلحت است و در نتيجه واجب نخواهد بود، مانند استطاعت(--> استطاعت)نسبت به حج. بر خلاف شرط واجب كه در تحقق مصلحت در خارج و كيفيت امتثال نقش دارد، مانند پيمودن راه براى اداى مناسك حج يا طهارت نسبت به نماز.

شرط وجوب يا از شرايط عمومى همه تكاليف است، مانند بلوغ و عقل و يا خصوص بعضى تكاليف، همچون استطاعت كه شرط وجوب حج است.(1)

تفاوت شرط وجوب با شرط واجب در اين است كه در اول تحصيل شرط بر مكلّف واجب نيست. بنابر اين، بر مكلّف واجب نيست در پى تحقق استطاعت برآيد؛

• (1)مستمسك العروة 1/ 419 ؛ المعالم المأثورة 2/ 306
• (3)العروة الوثقى 2/ 282 ـ 284
• (4)التنقيح (الطهارة) 4/ 367 ـ 368 .
• (5)التنقيح (الطهارة) 4/ 367 ـ 368 .