خيار تبعّض صَفقه: خيار ثابت به سبب بطلان معامله نسبت به بعض كالا يا بهاى آن.

ماهيت خيار تبعّض صفقه عبارت است از تسلّط فروشنده يا خريدار بر فسخ عقد به سبب بطلان معامله نسبت به بخشى از كالا يا بهاى آن. تفاوت اين خيار با خيار شركت در اين است كه در خيار شركت عوض معامله يك چيز است؛ كالا يا بهاى آن كه معامله نسبت به بعض آن صحيح و نسبت به بعض ديگر باطل است؛ اما در خيار تبعّض صفقه عوض معامله گاه يك چيز است كه معامله نسبت به بعض آن صحيح و نسبت به بعض ديگر باطل است و گاه دو چيز، كه معامله نسبت به يكى صحيح و نسبت به ديگرى باطل خواهد بود. برخى، خيار تبعّض صفقه را تنها در صورت تعدّد كالا يا بهاى آن جارى دانسته‌اند و صورت يكى بودن كالا يا بهاى آن را مجراى خيار شركت مى‌دانند.(1)از اين عنوان در باب تجارت سخن رفته است.

هرگاه خريدار در يك معامله دو چيز را بخرد و سپس معلوم شود كه يكى از آن دو قابل تملّك نيست يا از آنِ غير فروشنده است و او اجازه فروش آن را ندهد، معامله نسبت به آن بخش باطل است و خريدار نسبت به بخش ديگر از كالاى مورد معامله خيار تبعّض صفقه پيدا مى‌كند و مى‌تواند عقد را فسخ كند يا آن را در برابر بهاى آن بخش از كالا امضا و اضافه بهاى پرداختى را باز پس گيرد. حكم ياد شده در موردى كه فروشنده دو چيز را به عنوان بهاى كالا دريافت كند و عقد نسبت به يكى باطل باشد نيز جارى است.(2)

خيار تبعيض--> خيار تبعّض صفقه

خيار تخلّف شرط--> خيار اشتراط

خيار تَدليس: تسلّط طرف فريب خورده در معامله بر فسخ عقد به سبب نيرنگ زدن طرف ديگر( --> تدليس).

خيار تَصريه--> تصريه

• (1)الروضة البهية 3/ 509 ـ 511
• (2)510 ؛ كلمة التقوى 4/ 52 ؛ الاحكام الواضحة (فاضل)/ 323 .