تيمّم

تيمّم: طهارت با خاك به كيفيّتى مخصوص.

واژه تيمّم در قرآن كريم به صورت فعل و در روايات در هيئتهاى مختلف فعلى و اسمى به كار رفته است. طهارت به دو گونه اختيارى و اضطرارى تقسيم مى‌شود. اوّلى طهارت با آب است كه به صورت وضو(-->وضو)يا غسل(-->غسل)انجام مى‌گيرد و دومى، طهارت با خاك است كه تيمّم ناميده مى‌شود.(1)

بنابر اين، حقيقت تيمّم، طهارت اضطرارى است يعنى طهارت بدل از وضو يا غسل در مواردى كه عقلاً يا شرعاً امكان تحصيل طهارت با آب وجود ندارد، براى به‌جا آوردن نماز و ديگر عبادات مشروط به طهارت. از اسباب، شرايط و احكام تيمّم در باب طهارت سخن رفته است.

مشروعيّت:تيمّم با وجود اسباب آن، مشروع است و در اصطلاح، حكم واقعى ثانوى است كه بدل از وضو يا غسل انجام مى‌گيرد.

اسباب:اسباب و مسوّغات تيمّم عبارتند از:

1. دسترسى نداشتن به آب.

2. وجود مانع از استعمال آب، مانند ضرر داشتن آن، غصبى بودن آب موجود و يا قرار داشتن در ظرف طلا يا نقره و عدم امكان جابه‌جايى آن در ظرفى ديگر.

3. تزاحم كاربرد آب براى طهارت با واجبى مهم‌تر، از قبيل ازاله نجاست يا رفع تشنگى از خود يا نفس محترمى ديگر.

4. فوت نماز به جهت تنگى وقت؛ بدين معنا كه وقت باقيمانده براى وضو يا غسل و خواندن نماز با شرايط كفايت نكند.

5. وجود حرج و مشقّت شديد در به دست آوردن يا استعمال آب.(2)

در مورد سبب نخست، صرف نبودن آب مسوّغ تيمّم نيست؛ بلكه بايد به نبود آن در اطراف خود يقين داشته باشد.(3)با عدم يقين به آن، جست‌وجو براى يافتن آب، واجب است.(4)حدّ تفحّص در آبادى، يأس از دستيابى به آب(5)و در بيابان، يأس از آن در توشه خود نزد همراهان و اطراف است.

در مقدار جست‌وجو نسبت به اطراف در بيابان، اختلاف است. بنابر مشهور،

• (1)فقه الإمام جعفر الصادق 1/ 118
• (2)جواهر الكلام 5/ 75 و 116 ؛ العروة الوثقى 1/ 467 ـ 484
• (3)جواهر الكلام 5/ 78 ـ 79
• (4)77 ؛ كتاب الطهارة (گلپايگانى)/ 224 ؛ فقه الصادق 3/ 59
• (5)العروة الوثقى 1/ 467