و جانشينان ايشان به شمار مى‌رود.(7)در قرآن كريم ثمره تزكيه، رستگارى و فلاح بيان شده است.(8)

تزكيه به معناى دوم بدون غرض عقلايى امرى مذموم و در قرآن از آن نهى شده است؛(9)ليكن با غرض عقلايى همچون بيان فضائل و كمالات خويش به منظور معرفى و شناساندن خود به مردم تا از وجود او انتفاع برند، امرى لازم است؛ چنان‌كه سيره انبيا و اوليا چنين بوده است. خداوند سفيران خود را براى تزكيه نفوس خلق و هدايت آنان فرستاده است. بهره‌مندى مردم از ايشان منوط به شناختن آنان، و شناختن آنان متوقّف بر معرفى ايشان از سوى خود آنان است.(10)

از تزكيه به معناى سوم در باب قضاء و شهادات سخن رفته است.

جايگاه تزكيه:از راههاى اثبات موضوع در دعاوى، بيّنه، يعنى شهادت دو مرد عادل است كه حاكم با استناد به آن مى‌تواند حكم صادر كند. در شاهد، عدالت(-->عدالت)شرط است؛ از اين‌رو، اگر عدالت شاهد براى حاكم محرز نباشد بايد از آن فحص كند. البتّه ـ بنابر قول برخى قدما ـ در صورت علم حاكم به اسلام يا ايمان شاهد، وى مى‌تواند بدون فحص از عدالت شاهد به استناد آن حكم كند.(11)

بنابر آنچه گذشت در موارد علم حاكم به عدالت شاهد و نيز ـ بنابر قول به كفايت اسلام يا ايمان شاهد ـ نيازى به تزكيه نخواهد بود. برخى گفته‌اند: اگر منكر، بيّنه‌اى را كه مدّعى اقامه كرده تزكيه نمايد نيازى به فحص از عدالت شهود نخواهد بود.(12)

چگونگى فحص از عدالت:براى دستيابى به عدالت شهود دو راه وجود دارد:

1. حاكم از مدّعى بخواهد شهودش را ـ با اقامه بيّنه بر عدالت آنان ـ تزكيه كند. اگر مدّعى عذر بياورد و از حاكم درخواست فحص از تزكيه آنان بكند، اجابت چنين درخواستى بر حاكم واجب نيست، هرچند مستحب است.(13)

2. حاكم، خود عهده‌دار اين امر گردد؛ بدين صورت كه با ارائه مشخّصات و آدرس منزل و محل كار هر يك از دو شاهد

• (10)التحفة السنية/ 149 ؛ زبدة البيان/ 508
• (11)جواهر الكلام 40/ 110 ـ 111
• (12)مفتاح الكرامة 20/ 76
• (13)مهذب الاحكام 27/ 92
• (7)مهذب الاحكام 15/ 269 ـ 270
• (8)
• (9)